Teoretyczne podstawy critical data studies
Łukasz Iwasiński
http://orcid.org/0000-0003-2126-7735
Afiliacja: Department of Information Studies, Faculty of Journalism, Information and Book Studies, University of Warsaw, Poland, Polska
Abstrakt
Cel/Teza: Celem artykułu jest przedstawienie głównych założeń oraz analiza podstaw teoretycznych nurtu critical data studies (CDS).
Koncepcja/Metody badań: Analiza opiera się na krytycznym przeglądzie literatury z zakresu CDS, społecznych aspektów Big Data, a także socjologii wiedzy, filozofii wiedzy oraz studiów nad nauką i techniką.
Wyniki i wnioski: Autor wskazuje trzy główne teoretyczne postulaty CDS: (1) krytyka rynkowo zorientowanej racjonalności instrumentalnej; (2) Odrzucenie założenia o niezależności danych od procesu badawczego; (3) Odrzucenie koncepcji surowych danych. W artykule omówiono intelektualne źródła CDS. Autor argumentuje, że nurt CDS wyrasta z konstruktywistycznej socjologii wiedzy oraz studiów nad nauką i technologią.
Oryginalność/Wartość poznawcza: Artykuł czerpie z literatury teoretycznej i studiów empirycznych z różnych dziedzin w celu zbadania teoretycznych podstaw CDS i ulokowania tego nurtu na historycznej mapie idei. Podkreśla potrzebę krytycznego patrzenia na dane i ich przetwarzanie, co jest szczególnie istotne w obszarze big data. Nurt CDS jest rozpoznany na gruncie kulturoznawstwa i nauk o mediach (choć słabo dyskutowany w polskiej literaturze naukowej z tych dziedzin), ale nieobecny w informatologii, której dorobek mógłby istotnie wzbogacić.
Słowa kluczowe
Big Data; Critical Data Studies; Danetyzacja; Konstruktywizm społeczny; Racjonalność instrumentalna; Socjologia wiedzy
Bibliografia
Afeltowicz, Ł. (2012). Modele, artefakty, kolektywy. Praktyka badawcza w perspektywie współczesnych studiów nad nauką. Toruń: Wydaw. Nauk. UMK.
Ajana, B, ed. (2018). Metric Culture: Ontologies of Self-tracking Practices. Bingley: Emerald Group Publishing.
Anderson, C. (2008). The End of Theory: The data deluge makes the scientific method obsolete. Wired [online], 16(7), [04.06.2020], https://www.wired.com/2008/06/pb-theory/
Bates, J. (2018). The Politics of Data Friction. Journal of Documentation, 74 (2), 412–429. https:// doi.org/10.1108/JD-05–2017-0080
Boellstorff, T. (2013). Making Big Data, in Theory. First Monday [online], 18 (10), 7 Oct, https://doi. org/ 10.5210/fm.v18i10.4869
boyd, d., Crawford, K. (2012). Critical Questions for Big Data: Provocations for a Cultural, Tech¬nological, and Scholarly Phenomenon. Information, Communication & Society, 15(5), 662–679.
Brine, K. R., Poovey, M. (2013). From Measuring Desire to Quantifying Expectations: A Late Nine¬teenth-century Effort to Marry Economic Theory and Data. In: L. Gitelman (ed.). Raw Data is an Oxymoron (61–76). Cambridge, Mass.: MIT Press.
Clark, L. (2013). No Questions Asked: big data firm maps solutions without human input. Wired [on¬line], 16, [01.02.2016], http://www.wired.co.uk/news/archive/2013–01/16/ayasdibig-data-launch
Crawford, K. (2013). The Hidden Biases in Big Data. Harvard Business Review [online], 4, [04.06.2020], https://hbr.org/2013/04/the-hidden-biases-in-big-data
Dalton, C., Thatcher, J. (2014). What Does a Critical Data Studies Look Like, And Why Do We Care? Seven points for a critical approach to “big data”. Society and Space [online], 29, [04.06.2020] https:// www.societyandspace.org/articles/what-does-a-critical-data-studies-look-like-and-why-do-we-care
Dijck, J. van (2014). Datafication, Dataism and Dataveillance: Big Data Between Scientific Paradigm and Ideology. Surveillance & Society, 12, 197–208.
Edwards, P. N. (2010). A Vast Machine: Computer Models, Climate Data, and the Politics of Global Warming. Cambridge, Mass.: MIT Press.
Frické, M. (2015). Big Data and Its Epistemology. Journal of the Association for Information Science and Technology, 66(4), 651–661, https://doi.org/ 10.1002/asi.23212
Gitelman, L., Jackson, V. (2013). Introduction. Raw Data is an Oxymoron. In: L. Gitelman (ed.). Raw Data is an Oxymoron (1–15). Cambridge, Mass.: MIT Press.
Godzic, W. (1998). Cyfrowy film i analogowy widz. Kino, 12, 42 – 45.
Habermas, J. (1977). Technika i nauka jako „ideologia”. In: J. Szacki (ed.). Czy kryzys socjologii? (342–396). Warszawa: Czytelnik.
Habermas, J. (1983). Postęp techniczny i społeczny świat życia. In: Z. Krasnodębski (ed.). Teoria i praktyka: wybór pism (357 – 369). Warszawa: PIW.
Hacking, I. (1990). The Taming of Chance. Cambridge: Cambridge University Press.
Hacking, I. (1991). How Should We Do the History of Statistics?. In: G. Burchel et al. (eds.). The Foucault Effect: Studies in Governmentality (181–196). Chicago: The University of Chicago Press.
Hegazy, I. M. (2019). The Effect of Political Neuromarketing 2.0 on Election Outcomes: The Case of Trump’s Presidential Campaign 2016. Review of Economics and Political Science [online], ahead¬-of-print, https://doi.org/10.1108/REPS-06–2019-0090
Horkheimer, M. (1987). Krytyka instrumentalnego rozumu. In: M. Horkheimer (ed.). Społeczna funkcja filozofii: wybór pism (244–413). Warszawa: PIW.
Iwasiński, Ł. (2016), Społeczne zagrożenia danetyzacji rzeczywistości. In: B. Sosińska-Kalata et al. (eds.). Nauka o informacji w okresie zmian. Informatologia i humanistyka cyfrowa (135–146). Warszawa: Wydaw. SBP.
Iwasiński, Ł. (2017). Quantified Self. Self-tracking a problem tożsamości. Zagadnienia Informacji Naukowej – Studia Informacyjne, 55(2), 126–136, https://doi.org/10.36702/zin.369
Iwasiński, Ł. (in press). Social Implications of Algorithmic Bias. In: B. Sosińska-Kalata et al. (eds.). Nauka o informacji w okresie zmian. Rewolucja cyfrowa – dziś i jutro: Infrastruktura, usługi, użytkownicy. Warszawa: Wydaw. SBP
Kmita, J. (1985). Kultura i poznanie. Warszawa: PWN.
Kiepas, A. (2017). Filozofia techniki w dobie nowych mediów. Katowice: Wydaw. UŚ.
Kitchin, R. (2014). Big Data, New Epistemologies and Paradigm Shifts. Big Data & Society, 1(1), https://doi.org/10.1177/2053951714528481
Krzysztofek, K. (2000). Racjonalność, tabu kulturowe i kontrola przez wolność. In. L. Zacher (ed.). Racjonalność myślenia, decydowanie i działanie (121–132). Warszawa: Wyższa Szkoła Przedsię¬biorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego.
MacKenzie, D. (1978). Statistical Theory and Social Interests: A Case-study. Social Studies of Science, 8(1), 35–83.
Manovich, L. (2012). Język nowych mediów. Warszawa: Oficyna Wydaw. Łóśgraf.
Mayer-Schönberger, V., Cukier, K. (2013). Big Data: A Revolution That Will Transform How We Live, Work, and Think. Boston; New York: Houghton Mifflin Harcourt.
Miś, L. (2007). Problemy społeczne: teoria, metodologia, badania. Wydawnictwo UJ.
Morozov, E. (2016). Neoliberalizm na google’owskich sterydach. Krytyka Polityczna [online], 44, [04.06.2020], https://krytykapolityczna.pl/gospodarka/morozov-neoliberalizm-na-google-owskich-sterydach/
Muller, J. Z. (2018). The Tyranny of Metrics. Princeton: Princeton University Press.
Nafus, D., (2017). Data Friction. Playtus [online] [04.06.2020] http://blog.castac.org/2017/02/data¬-friction/
Negroponte, N. (1997). Cyfrowe życie: jak się odnaleźć w świecie komputerów. Warszawa: Książka i Wiedza.
Prensky, M. (2009). H. Sapiens Digital: From Digital Immigrants and Digital Natives to Digital Wis¬dom. Innovate: Journal of Online Education [online], 5(3), [04.06.2020] https://nsuworks.nova. edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1020&context=innovate
Rudzinski, R. (1987). Wstęp. Filozofia Maxa Horkheimera. In: M. Horkheimer (ed.). Społeczna funkcja filozofii: wybór pism (5–33). Warszawa: PIW.
Sikora, M. (2007). Problem reprezentacji poznawczej w nowożytnej i współczesnej refleksji filozoficznej. Poznań: Wydaw. Nauk. Instytutu Filozofii UAM.
Simmel, G. (2012). Filozofia pieniądza. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Sumpter, D. (2019). Osaczeni przez liczby: o algorytmach, które kontrolują nasze życie: od Facebooka i Google’a po fake newsy i bańki filtrujące. Kraków: Copernicus Center Press.
Szahaj, A. (2004). Zniewalająca moc kultury: artykuły i szkice z filozofii kultury, poznania i polityki. Toruń: Wydaw. UMK.
Szkudlarek, T., Melosik, Z. (1998). Kultura, tożsamość i edukacja – migotanie znaczeń. Kraków: Impuls.
Szpunar, M. (2019). Kwantyfikacja rzeczywistości. O nieznośnym imperatywie policzalności wszyst¬kiego. Zeszyty Prasoznawcze, 3(239), 95–104.
Sztompka, P. (2002). Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków: Znak.
Szumlewicz P. (2005), Technika jako polityka prowadzona innymi środkami. In: P. Żuk (ed.). Do¬gmatyzm, rozum, emancypacja: tradycje Oświecenia we współczesnym społeczeństwie polskim (169–185). Warszawa: Scholar.
Vaidhyanathan, S. (2005). Critical Information Studies: A Bibliographic Manifesto [online]. SSRN [04.06.2020], https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=788984
Villasenor, J. (2011). Recording Everything: Digital Storage as an Enabler of Authoritarian Govern¬ments [online]. Brookings. Center for Technology Innovation [04.06.2020], https://www.brookings. edu/research/recording-everything-digital-storage-as-an-enabler-of-authoritarian-governments/
Villars, R.L., Eastwood, M., Olofson, C.W. (2011). IDC White Paper: Big Data:What It Is and Why You Should Care [online]. The Data Analytics Report [04.06.2020], https://dataanalytics.report/ whitepapers/big-data-what-it-is-and-why-you-should-care/4519
Waszewski, J. (2015). Ewolucja systemów nadzoru. In: A. Zybertowicz (ed.). Samobójstwo Oświece¬nia? Jak neuronauka i nowe technologie pustoszą ludzki świat (233–283). Kraków: Wydaw. Kasper
Williams, T. D. (2013). Procrustean Marxism and Subjective Rigor: Early Modern Arithmetic and Its Readers. Raw Data Is an Oxymoron. In: L. Gitelman (ed.). Raw Data is an Oxymoron (41–59). Cambridge, Mass.: MIT Press.
Wolf, G. (2010). The Data-driven Life. The New York Times [online], April 28, [04.06.2020], https:// www.nytimes.com/2010/05/02/magazine/02self-measurement-t.html
Wróblewski, M. (2016). Nowe szaty healthismu. Self-tracking, neoliberalizm i kapitalizm kognitywny. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica, (58), 5–23.
Zybertowicz, A. (1995). Przemoc i poznanie: studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy. Wydaw. UMK.
Zybertowicz, A. (2015a). Bilans. In: A. Zybertowicz (ed.). Samobójstwo Oświecenia? Jak neuronauka i nowe technologie pustoszą ludzki świat (429–452). Kraków: Wydaw. Kasper.
Zybertowicz, A. (2015b). Oświecenie – utopia, która działa. In: A. Zybertowicz (ed.). Samobójstwo Oświe¬cenia? Jak neuronauka i nowe technologie pustoszą ludzki świat (29–57). Kraków: Wydaw. Kasper.
http://orcid.org/0000-0003-2126-7735
Afiliacja: Department of Information Studies, Faculty of Journalism, Information and Book Studies, University of Warsaw, Poland, Polska
Biogram:
Dr ŁUKASZ IWASIŃSKI received the M.E. degree in Organization and Management from Lodz University
of Technology in 2006, and the M.A. and Ph.D. degrees in Sociology from the University of Lodz in 2007 and
2013, respectively. At present, he is Associate Professor at the Faculty of Journalism, Information and Book
Studies at the University of Warsaw. His major publications include: Iwasiński, Ł. (2016), Socjologiczne
dyskursy o konsumpcji. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra [Sociological discourses of consumption];
Iwasiński, Ł. (2016), Społeczne zagrożenia danetyzacji rzeczywistości [Social risks of datafication of reality].
In: B. Sosińska-Kalata (eds.). Nauka o informacji w okresie zmian. Informatologia i humanistyka cyfrowa
[Information science in the age of change. Informatology and digital humanities] (135–146). Warszawa: SBP;
Iwasiński, Ł. (2017). Quantified Self. Self-tracking a problem tożsamości [Quantified Self. Self-tracking
and the question of identity]. Zagadnienia Informacji Naukowej – Studia Informacyjne, 55 (2), 126–136.
CC BY-NC-ND 4.0 Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe
