Jak być świadomym użytkownikiem algorytmów? O potrzebie rozwijania kompetencji algorytmicznych
Łukasz Iwasiński
http://orcid.org/0000-0003-2126-7735
Afiliacja: Katedra Informatologii, Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii, Uniwersytet Warszawski, Polska
Weronika Furman
Afiliacja: Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytet Warszawski, Polska
Abstrakt
Cel/Teza: Wszechobecność algorytmów i ich oddziaływanie na niemal każdy aspekt życia jednostek oraz społeczeństwa stanowi istotne wyzwanie dla współczesnego świata. Odpowiedzią na nie powinno być kształtowanie szeroko pojętych kompetencji algorytmicznych. Podstawowym celem artykułu jest analiza tego pojęcia. Drugim celem jest wskazanie, dlaczego owe kompetencje są ważne dla efektywnego i świadomego funkcjonowania we współczesnym świecie.
Koncepcja/Metody: W artykule posłużono się metodą narracyjnego przeglądu literatury i elementami krytycznej analizy dyskursu. Analiza opiera się na literaturze teoretycznej i empirycznej. Podjęte w artykule rozważania zilustrowano przykładami zaczerpniętymi ze źródeł zastanych oraz z własnych obserwacji.
Wyniki i wnioski: Kompetencje algorytmiczne należy ujmować wielowymiarowo, pamiętając o aspekcie praktycznym i teoretycznym. Niezbędna wydaje się powszechna edukacja obejmująca przynajmniej elementy kompetencji algorytmicznych. Poza wiedzą techniczną wpływ na kompetencje algorytmiczne ma także wiedza społeczno-kulturowa. Algorytmy często wzmacniają władzę hegemonicznych struktur społecznych i reprodukują istniejące w kulturze uprzedzenia. Dlatego dla jakości kompetencji algorytmicznych, zwłaszcza ich etycznego wymiaru, znaczenie może mieć znajomość struktur i sił społecznych, które za tymi algorytmami stoją. W ujęciu krytycznym na kompetencje algorytmiczne można spojrzeć jak na budowanie świadomości istnienia władzy algorytmicznej i zdolność do stawiania jej oporu.
Oryginalność/Wartość poznawcza: Refleksja nad kompetencjami algorytmicznymi, a tym bardziej próby empirycznej analizy tej kategorii, są w początkowym stadium. Artykuł krytycznie omawia aktualny stan badań w tym – właściwie nierozpoznanym w polskim piśmiennictwie – obszarze.
Słowa kluczowe
Kompetencje algorytmiczne; Przejrzystość algorytmów; Świadomość algorytmiczna; Władza algorytmów
Bibliografia
Amoore, L., Poitukh, V., eds. (2015). Algorithmic Life. Calculative Devices in the Age of Big Data. London: Routledge.
Ananny, M., Crawford, K. (2018). Seeing Without Knowing: Limitations of the Transparency Ideal and Its Application to Algorithmic Accountability. New Media & Society, 20(3), 973–989. https://doi.org/10.1177/14614448166766
Bakke, A. (2020). Everyday Googling: Results of an Observational Study and Applications for Teaching Algorithmic Literacy. Computers and Composition, 57. https://doi.org/10.1177/14614448166766
Bartsch, M., Dienlin, T. (2016). Control Your Facebook: An Analysis of Online Privacy Literacy. Computers in Human Behavior, 56, 147–154. https://doi.org/10.1016/j.chb.2015.11.022
Bucher, T. (2017). The Algorithmic Imaginary: Exploring the Ordinary Affects of Facebook Algorithms. Information, Communication & Society, 20(1), 30–44. https://doi.org/10.1080/1369118X.2016.1154086
Bucher, T. (2018). If... Then: Algorithmic Power and Politics. New York, NY: Oxford University Press.
Chen, D. T., Wu, J., Wang, Y. M. (2011). Unpacking New Media Literacy. Journal of Systemics, Cybernetics and Informatics, 9(2), 84–88.
Cheney-Lippold, J. (2011). A New Algorithmic Identity: Soft Biopolitics and the Modulation of Control. Theory, Culture & Society, 28(6), 164–181. https://doi.org/10.1177/0263276411424420
Christin, A. (2020). The Ethnographer and the Algorithm: Beyond the Black Box. Theory and Society, 49(5), 897–918. https://doi.org/10.1007/s11186-020-09411-3
Coffey, H. (2008). Critical Literacy [online]. Learn NC, [08.10.2022] https://teachingaround.com/uploads/1/2/2/8/122845797/critical_literacy_coffey.pdf
Cotter, K. (2020). Critical Algorithmic Literacy: Power, Epistemology, and Platforms. East Lansing, MI: Michigan State University.
Culbertson, J. (1986). Chapter VI: Whither Computer Literacy? Teachers College Record, 87(5), 109–131.
D’Ignazio, C., Bhargava, R. (2015). Approaches to Building Big Data Literacy [online]. Proceedings of the Bloomberg Data for Good Exchange Conference, [08.10.2022] https://www.media.mit.edu/publications/approaches-to-building-big-data-literacy/
Danaher, J. (2016). The Threat of Algocracy: Reality, Resistance and Accommodation. Philosophy & Technology, 29(3), 245–268. https://doi.org/10.1007/s13347-015-0211--1
DeVito, M. A., Gergle, D., Birnholtz, J. (2017). “Algorithms Ruin Everything” #RIPTwitter, Folk Theories, and Resistance to Algorithmic Change in Social Media [online]. CHI ‘17: Proceedings of the 2017 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems (3163–3174) [03.01.2023], https://doi.org/10.1145/3025453.3025659
Diakopoulos, N. (2014). Algorithmic Accountability Reporting: On the Investigation of Black Boxes [online]. Tow Center for Digital Journalism, Columbia University, [08.10.2022], https://doi.org/10.7916/D8ZK5TW2
Dobson, T.M., Willinsky, J. (2009). Digital Literacy. In: D. Olson, N. Torrance (eds.) Cambridge Handbook of Literacy. Cambridge: Cambridge University Press, 286–312.
Dogruel, L. (2021). What is Algorithm Literacy? A Conceptualization and Challenges Regarding Its Empirical Measurement. In: M. Taddicken, C. Schumann (eds.) Algorithms and Communication, 67–93. https://doi.org/10.48541/dcr.v9.3
Dogruel, L., Masur, P., Joeckel, S. (2022). Development and Validation of an Algorithm Literacy Scale for Internet Users. Communication Methods and Measures, 16(2), 115–133. https://doi.org/10.1080/19312458.2021.1968361
Domingos, P. (2016). Naczelny algorytm: Jak jego odkrycie zmieni nasz świat. Gliwice: Wydawnictwo Helion.
Doyle, C. S. (1994). Information Literacy in an Information Society: A Concept for the Information Age. Syracuse, NY: Syracuse University.
Durán, J. M., Formanek, N. (2018). Grounds for Trust: Essential Epistemic Opacity and Computational Reliabilism. Minds and Machines, 28(4), 645–666. https://doi.org/10.1007/s11023-018-9481-6
Durán, J. M., Jongsma, K. R. (2021). Who is Afraid of Black Box Algorithms? On the Epistemological and Ethical Basis of Trust in Medical AI. Journal of Medical Ethics, 47(5), 329–335. https://doi.org/10.1136/medethics-2020-106820
Eslami, M., Karahalios, K., Sandvig, C., Vaccaro, K., Rickman, A., Hamilton, K., Kirlik, A. (2016). First I “like” It, Then I Hide It: Folk Theories of Social Feeds [online]. CHI ‘16: Proceedings of the 2016 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems (2371–2382). https://doi.org/10.1145/2858036.2858494
Ezziane, Z. (2007). Information Technology Literacy: Implications on Teaching and Learning. Journal of Educational Technology & Society, 10(3), 175–191.
Festl, R. (2021). Social Media Literacy & Adolescent Social Online Behavior in Germany. Journal of Children and Media, 15(2), 249–271. https://doi.org/10.1080/17482798.2020.1770110
Gillespie, T. (2014). The Relevance of Algorithms. In: T. Gillespie, P.J. Boczkowski & K. A. Foot (eds.) Media technologies: Essays on communication, materiality, and society (167–193). Cambridge, MA: MIT Press.
Goldman, A.I. (1979). What is Justified Belief?. In: G.S, Pappas (ed.) Justification and Knowledge. Philosophical Studies Series in Philosophy, vol 17. Dordrecht: Springer, 1–25.
Graff, H. J. (2010). The Literacy Myth at Thirty. Journal of Social History, 43(3), 635–661.
Gray, J., Gerlitz, C., Bounegru, L. (2018). Data Infrastructure Literacy. Big Data & Society [online], 5(2), [08.10.2022], https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/2053951718786316
Gurevich, Y. (2012). What Is an Algorithm? In: M. Bieliková, G. Friedrich, G. Gottlob, S. Katzenbeisser & G. Turán (eds.) SOFSEM 2012: Theory and Practice of Computer Science (31–42). Berlin, Heidelberg: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-642-27660-6_3
Hoffman, M., Blake, J. (2003). Computer Literacy: Today and Tomorrow. Journal of Computing Sciences in Colleges, 18(5), 221–233.
Hutchison, A., Nadolny, L., Estapa, A. (2016). Using Coding Apps to Support Literacy Instruction and Develop Coding Literacy. The Reading Teacher, 69(5), 493–503. https://doi.org/10.1002/trtr.1440
Issar, S., Aneesh, A. (2022). What is Algorithmic Governance? Sociology Compass [online],16(1), [08.10.2022], https://doi.org/10.1111/soc4.12955
Iwasiński, Ł. (2017). Quantified Self. Self-tracking a problem tożsamości. Zagadnienia Informacji Naukowej, 55(2), 126–136. https://doi.org/10.36702/zin.369
Iwasiński, Ł. (2020). Social Implications of Algorithmic Bias. In: B. Sosińska-Kalata, M. Roszkowski & Z. Wiorogórska (eds.) Nauka o informacji w okresie zmian. Rewolucja cyfrowa – dziś i jutro: Infrastruktura, usługi, użytkownicy (25–35). Warszawa: Wydaw. Naukowe i Edukacyjne SBP.
Kaminski, M. E. (2019). The Right to Explanation, Explained. Berkeley Technology Law Journal [online], 34, [08.10.2022], https://doi.org/10.15779/Z38TD9N83H
Kampa, P., Balzer, F. (2021). Algorithmic Literacy in Medical Students – Results of a Knowledge Test Conducted in Germany. Health Information & Libraries Journal, 38(3), 224–230. https://doi.org/10.1111/hir.12392
Khoo, E., Hight, C., Torrens, R., Cowie, B., eds. (2017). Software Literacy: Education and Beyond. Singapore: Springer.
Kim, E. M., Yang, S. (2016). Internet Literacy and Digital Natives’ Civic Engagement: Internet Skill Literacy or Internet Information Literacy? Journal of Youth Studies, 19(4), 438–456. https://doi.org/10.1080/13676261.2015.1083961
Klug, D., Qin, Y., Evans, M., Kaufman, G. (2021). Trick and Please. A Mixed-Method Study on User Assumptions About the TikTok Algorithm. In: WebSci ‘21: 13th ACM Web Science Conference 2021 (84–92). https://doi.org/10.1145/3447535.3462512
Knuth, D. E. (1973). The Art of Computer Programming (Vol. 3). Reading, MA: Addison-Wesley
Koltay, T. (2011). The Media and the Literacies: Media Literacy, Information Literacy, Digital Literacy. Media, Culture & Society, 33(2), 211–221. https://doi.org/10.1177/01634437103933
Koltay, T. (2017). Data Literacy for Researchers and Data Librarians. Journal of Librarianship and Information Science, 49(1), 3–14. https://doi.org/10.1177/0961000615616450
Kreft, J. (2019). Władza algorytmów: u źródeł potęgi Google i Facebooka. Kraków: Wydaw. Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kuiper, E., Volman, M., Terwel, J. (2008). Students’ Use of Web Literacy Skills and Strategies: Searching, Reading and Evaluating Web Information. Information Research: An International Electronic Journal [online], 13(3), [08.10.2022], https://eric.ed.gov/?id=EJ837273
Livingstone, S. (2004). What Is Media Literacy? Intermedia, 32(3), 18–20.
Livingstone, S. (2008). Internet Literacy: Young People’s Negotiation of New Online Opportunities. In: T. McPherson (eds.) Digital Youth, Innovation, and the Unexpected (101–121). Cambridge, MA: MIT Press.
Livingstone, S. (2014). Developing Social Media Literacy: How Children Learn to Interpret Risky Opportunities on Social Network Sites. Communications, 39(3), 283–303. https://doi.org/10.1515/commun-2014-0113
Luke, C. (2007). As Seen on TV or Was That My Phone? New Media Literacy. Policy Futures in Education, 5(1), 50–58. https://doi.org/10.2304/pfie.2007.5
Lyon, D. (2003). Surveillance As Social Sorting: Privacy, Risk, and Digital Discrimination. London: Routledge.
Mager, A. (2012). Algorithmic Ideology: How Capitalist Society Shapes Search Engines. Information, Communication & Society, 15(5), 769–787. https://doi.org/10.1080/1369118X.2012.676056
Mai, J. E. (2019). Situating Personal Information: Privacy in the Algorithmic Age. In: R. F. Jørgensen (ed.) Human rights in the age of platforms (95–116). Cambridge, MA: MIT Press.
McClure, C. R. (2018). Network Literacy in an Electronic Society: An Educational Disconnect? In: R. Kubey (ed.) Media Literacy in an Information Age: Current Perspectives (403–439). New Brunswick: Transaction Publisher.
Medhat, W., Hassan, A., Korashy, H. (2014). Sentiment Analysis Algorithms and Applications: A Survey. Ain Shams Engineering Journal, 5(4), 1093–1113. https://doi.org/10.1016/j.asej.2014.04.011
Miron, M., Nadon, R. (2006). Inferential Literacy for Experimental High-Throughput Biology. Trends in Genetics, 22(2), 84–89. https://doi.org/10.1016/j.tig.2005.12.001
Miyazaki, S. (2012). Algorhythmics: Understanding Micro-Temporality in Computational Cultures. Computational Culture, 2, 1–16.
Mohseni, S., Zarei, N., Ragan, E. D. (2021). A Multidisciplinary Survey and Framework for Design and Evaluation of Explainable AI Systems. ACM Transactions on Interactive Intelligent Systems (TiiS), 11(3/4), 1–45. https://doi.org/10.1145/3387166
Mordka, C. (2017). Zawodność reliabilizmu A. Goldmana w kontekście sporu o uzasadnienie. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio I–Philosophia-Sociologia, 42(2), 89–101. http://dx.doi.org/10.17951/i.2017.42.2.89
Porter, T.M. (1995). Trust in Numbers: The Pursuit of Objectivity in Science and Public Life. Princeton, NJ: Princeton University Press.
Potter, W. J. (2013). Review of Literature on Media Literacy. Sociology Compass, 7(6), 417–435. https://doi.org/10.1111/soc4.12041
Price, W. N. (2018). Big Data and Black-Box Medical Algorithms. Science Translational Medicine, 10(471). https://doi.org/10.1126/scitranslmed.aao5333
Przegalińska, A., Oksanowicz, P. (2020). Sztuczna inteligencja: nieludzka, arcyludzka. Kraków: Wydaw. Znak.
Ptucha, R., Such, F. P., Pillai, S., Brockler, F., Singh, V., Hutkowski, P. (2019). Intelligent Character Recognition Using Fully Convolutional Neural Networks. Pattern Recognition, 88, 604–613. https://doi.org/10.1016/j.patcog.2018.12.017
Reddy, P., Sharma, B., Chaudhary, K. (2020). Digital Literacy: A Review of Literature. International Journal of Technoethics (IJT), 11(2), 65–94. https://doi.org/10.4018/IJT.20200701.oa1
Ridley, M., Pawlick-Potts, D. (2021). Algorithmic Literacy and the Role for Libraries. Information Technology and Libraries [online], 40(2), [08.10.2022], https://doi.org/10.6017/ital.v40i2.12963
Sandvig, C., Hamilton, K., Karahalios, K., Langbort, C. (2014). Auditing Algorithms: Research Methods for Detecting Discrimination on Internet Platforms. Data and Discrimination: Converting Critical Concerns Into Productive Inquiry, 22, 4349–4357.
Seel, N. M., Casey, N. C. (2003). Changing Conceptions of Technological Literacy. Disadvantaged Teens and Computer Technologies, 35–55.
Snavely, L., Cooper, N. (1997). The Information Literacy Debate. The Journal of Academic Librarianship, 23(1), 9–14.
Stiller, E., LeBlanc, C. (2006). From Computer Literacy to Cyber-Literacy. Journal of Computing Sciences in Colleges, 21(6), 4–13.
Szpunar, M. (2019). Kultura algorytmów. Kraków: Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Uricchio, W. (2011). The Algorithmic Turn: Photosynth, Augmented Reality and the Changing Implications of the Image. Visual Studies, 26(1), 25–35. https://doi.org/10.1080/1472586X.2011.548486
Vanschoren, J. (2018). Meta-learning: A survey [online]. Arxiv, [08.10.2022], https://doi.org/10.48550/arXiv.1810.03548
Walker, M. S., Hughes, T. A. (2008). Messenger RNA Expression Profiling Using DNA Microarray Technology: Diagnostic Tool, Scientific Analysis or Un-Interpretable Data? International Journal of Molecular Medicine, 21(1), 13–17. https://doi.org/10.3892/ijmm.21.1.13
Wodecki A. (2021). Sztuczna inteligencja we współczesnych organizacjach. Warszawa: Wydaw. PWN
Zarouali, B., Boerman, S. C., de Vreese, C. H. (2021). Is This Recommended By an Algorithm? The Development and Validation of the Algorithmic Media Content Awareness Scale (AMCA-scale). Telematics and Informatics [online], 62, [08.10.2022], https://doi.org/10.1016/j.tele.2021.101607
Zawojski, P. (2018). Rewolucja algorytmiczna. We władzy cyfr i liczb. Opcje, 4, 14–21.
Ziemińska, R. (2001). Alvina I. Goldmana teoria wiedzy i uzasadnienia. Roczniki Filozoficzne, 77–107.
Žagar, M., Samardzija, J., Mutka, A., Mestrovic, A. H., Mihaljevic, B., Vejzagic, V., Labas, I. (2021). Digital Platform Education For Stem Professions. In: EDULEARN21 Proceedings, 3074–3078. https://dx.doi.org/10.21125/edulearn.2021.0657
http://orcid.org/0000-0003-2126-7735
Afiliacja: Katedra Informatologii, Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii, Uniwersytet Warszawski, Polska
Afiliacja: Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytet Warszawski, Polska
CC BY-NC-ND 4.0 Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe