Zachowania i postawy wobec działań dezinformacyjnych wśród studentów wybranych kierunków związanych z mediami i przetwarzaniem informacji na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu – badanie pilotażowe
Natalia Pamuła
Przemysław Krysiński
Aleksandra Seklecka
Abstrakt
Cel: Motywacją do powstania opracowania było zbadanie zachowań i postaw wobec dezinformacji, które przyjmują studenci wybranych kierunków związanych z informacją i mediami, prowadzonymi na Wydziale Filozofii i Nauk Społecznych na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Metoda: Badania przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego na grupie 150 osób (próba badawcza 28%).
Wyniki i wnioski: Wszyscy respondenci korzystają z Internetu codziennie, a najbardziej znaczącym elementem weryfikacji okazało się być źródło informacji. Wśród technik dezinformacji najwięcej wskazań otrzymały fake newsy i trolling. Podobne techniki wskazywano w odniesieniu do osobistej styczności z dezinformacją – poza wspomnianymi wcześniej wysoko uplasowały się także fałszywe obrazy i zdjęcia. Ankietowani wskazali także główne motywacje działań dezinformacyjnych oraz skupili się na twórcach fałszywych przekazów w Internecie. Jako treści, które najczęściej podlegają dezinformacji wskazywano kwestie dotyczące szczepień i wojny na Ukrainie. Wśród państw, które szerzą fałszywe informacje niemal jednogłośnie wskazywano Rosję. Na dalszych pozycjach znalazły się Chiny, Białoruś i Stany Zjednoczone. Wśród skutków dezinformacji ankietowani wybierali przede wszystkim wprowadzanie chaosu i dzielenie opinii publicznej. Z kolei wśród działań, które zwiększają odporność na dezinformację wskazywano głównie zwiększenie zdolności odbiorców do weryfikacji prawidłowości informacji i danych. Według ankietowanych najważniejszymi czynnikami mogącymi zmniejszyć podatność na dezinformację są: zwiększenie świadomości odbiorców i krytyczne podejście do rozpowszechnianych treści. Wśród najbardziej atrakcyjnych dla badanych form kształcenia w tym zakresie wybierano przede wszystkim: aplikacje w telefonie, warsztaty i szkolenia online oraz gry komputerowe.
Wartość poznawcza: Przeprowadzone badania dowodzą, że studenci kierunków związanych z mediami i przewarzaniem informacją dosyć dobrze radzą sobie z rozpoznawaniem największych zagrożeń w przestrzeni internetowej. Są oni coraz bardziej świadomi, jak ważna jest edukacja w tym zakresie oraz potrafią odpowiednio reagować na sytuacje kryzysowe.
Słowa kluczowe
Dezinformacja. Edukacja. Fake news. Odporność. Postawy. Studenci. Zachowania.
Bibliografia
Aleksandrowicz, T. (2017). Wojna jako narzędzie polityki w XXI wieku. Stare pojęcia – nowe konotacje. W: Kostecki W., Smogorzewski K. (red.), Siła we współczesnych stosunkach międzynarodowych (ss. 165–193). Warszawa: Wydawnictwo AFiBV.
Allegri, M. R. (2024). impact of disinformation on the functioning of the rule of law and democratic processes in the EU. Interdisciplinary Journal of Research and Development, 11(1), 98–106. doi:10.56345/ijrdv11n1s116
Aro, J. (2020). Trolle Putina. Prawdziwe historie z frontów rosyjskiej wojny informacyjnej. Kraków: Sine Qua Non.
Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. (2019). System komunikacji strategicznej w zwalczaniu dezinformacji. W: M. Wrzosek (red.), Zjawisko dezinformacji w dobie rewolucji cyfrowej. Państwo. Społeczeństwo. Polityka. Biznes (ss. 6–10). Warszawa: NASK Państwowy Instytut Badawczy.
Buckels, E. E., Trapnell, P. D., Paulhus, D. L. (2014). Trolls just want to have fun. Personality and Individual Differences, 67, 1–6. doi:10.1016/j.paid.2014.01.016
Čechmánek, K. (2024). Disinformation, misinformation and the agri-food sector. EU Agrarian Law, 13(1), 21–27. doi:10.2478/eual-2024-0003
Conroy, N. J., Rubin, V. L., Chen, Y. (2016). Automatic deception detection: Methods for finding fake news. Proceedings of the Association for Information Science and Technology, 52(1), 1–4. doi:10.1002/pra2.2015.145052010082
Czerski, W. M. (2021). Test CRAAP – przykład narzędzia do walki z dezinformacją. Dydaktyka Informatyki, 16, 48–57. doi:10.15584/di.2021.16.6.
Demczuk, A. (2018). Fenomen ruchu antyszczepionkowego w cyberprzestrzeni..., czyli fake news i postprawda na usługach hipotezy Andrew Wakefielda. Studia de Cultura, 10(4), 92–113. doi: 10.24917/20837275.10.4.8
Dezinformacja oczami Polaków. Edycja 2024. (2024). Warszawa: Fundacja DigitalPoland.
Egelhofer, J. L., Lecheler, S. (2019). Fake news as a two-dimensional phenomenon: A framework and research agenda. Annals of the International Communication Association, 43(2), 97–116. doi: 10.1080/23808985.2019.1602782
Formicki, T. (2020). Wywiad i kontrwywiad jako kluczowe komponenty walki informacyjnej. Warszawa: Instytut Informacji.
Guess, A., Nagler, J, Tucker, J. (2019). Less than you think: Prevalence and predictors of fake news dissemination on Facebook. Science Advances, 5(1). doi: 10.1126/sciadv.aau4586
Hellman, M. (2024). Security, disinformation, and harmful narratives: RT and Sputnik News coverage about Sweden. Cham: Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-3-031-58747-4
Hui Xian Ng, L., Kloo, I., Clark, S., Carley, K. M. (2024). An exploratory analysis of COVID bot vs human disinformation dissemination stemming from the Disinformation Dozen on Telegram. Journal of Computational Social Science, 7(1), 1–26. doi: 10.1007/s42001-024-00253-y
Humprecht, E., Castro Herrero, L., Blassnig, S., Brüggemann, M., Engesser, S. (2022). Media systems in the digital age: An empirical comparison of 30 countries. Journal of Communication, 72, 145–164. doi: 10.1093/joc/jqab054
IBRIS/IBIMIS. (2021). Internet, potem długo nic. https://ibims.pl/skad-polacy-czerpiainformacje-o-polsce-i-swiecie-raport-ibims-i-ibris
Ihlebæk, K. A., Figenschou, F. U. (2022). Knock, knock! Right-wing alternative media is at the door: Institutional boundary work in a hybrid media environment. In: P. Ferrucci, S. A. Eldridge (eds.), The institutions changing journalism: Barbarians Inside the Gate (pp. 1–14). London: Routledge.
Korzystanie z Internetu w 2024 roku. (2024). Centrum Badania Opinii Społecznej. https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2024/K_070_24.PDF
Kowalska-Chrzanowska, M., Krysiński, P., Pamuła, N. (2024). Metody i narzędzia budowania społecznej odporności na dezinformację. Od fact-checkingu po edukację medialną. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Mieczkowski, P., Kowalska, E. (2022). Dezinformacja oczami Polaków 2022. Warszawa: Fundacja DigitalPoland.
Rosińska, K., Brzóska, P. (2020). Analiza indywidualnej podatności użytkowników mediów społecznościowych na fake newsy – perspektywa polska. Studia Medioznawcze, 21 (3), 661–688. doi:10.33077/uw.24511617.ms.2020.3.280
Rubin, V. L., Conroy, N., Chen, Y., Cornwell, S. (2016). Fake news or truth? Using satirical cues to detect potentially misleading news. In: T. Fornaciari, E. Fitzpatrick, J. Bachenko (eds.), Proceedings of the Second Workshop on Computational Approaches to Deception Detection (pp. 7–17). San Diego, California: Association for Computational Linguistics.
Tejedor, S., Portalés-Oliva, M., Carniel-Bugs, R., Cervi, L. (2021). Journalism students and information consumption in the era of fake news. Media and Communication, 9(1), 338–350. doi: 10.17645/mac.v9i1.3516
Vargo, C. J., Guo, L., Amazeen, M. A. (2018). The agenda-setting power of fake news: A big data analysis of the online media landscape from 2014 to 2016. New Media & Society, 20(5), 2028–2049. doi:10.1177/1461444817712086
Volkoff, V. (1999). Psychotechnika, dezinformacja, oręż wojny. Komorów: Wydawnictwo Antyk.
Wachowicz, M. J. (2019). Ujęcie teoretyczne pojęcia dezinformacji. Wiedza Obronna, 46(1–2), 226–253. doi:10.34752/x40y-nc78
Walker, C. (2018). What is “sharp power”?, Journal of Democracy, 29(3), 9–23. doi: 10.1353/jod.2018.0041
Wasiuta, O., Wasiuta, S. (2020). Kremlowska dezinformacja w Internecie i reakcja społeczeństw zachodnich. Przegląd Geopolityczny, 34, 136–147.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY-NC-ND 4.0 Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe
