OTWARTA NAUKA – OTWARTE DANE BADAWCZE – NOWE ZADANIA BIBLIOTEK NAUKOWYCH: RAPORT Z BADANIA PILOTAŻOWEGO
MARIA KUCZKOWSKA
https://orcid.org/0000-0003-2681-4945
Afiliacja: Biblioteka Uniwersytecka, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska
MONIKA THEUS
https://orcid.org/0000-0002-8397-1827
Afiliacja: Biblioteka Uniwersytecka, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska
Abstrakt
Teza/cel artykułu – Ostatnie kilkadziesiąt lat przyniosło zauważalne zmiany w funkcjonowaniu bibliotek naukowych. Niezwykle ważny dla poszerzenia zakresu zadań bibliotek – obok ekspansywnych technologii informacyjno-komunikacyjnych – okazał się ruch Open Access. Aktywny udział bibliotek w rozwoju idei Open Access, a z czasem Open Science, postawił przed bibliotekarzami nowe zadania. Zauważając pewną fragmentaryczność obrazu otwarta nauka – biblioteka naukowa, Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu postanowiła przeprowadzić ilościowe badanie pilotażowe. Zwrócono się z prośbą do pracowników bibliotek państwowych szkół wyższych oraz instytucji naukowych o wypełnienie krótkiego kwestionariusza ankiety na temat otwartej nauki, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień związanych z otwartymi danymi badawczymi. Celem tego sondażowego badania było określenie stopnia zaangażowania bibliotek naukowych w nurt otwartej nauki oraz zdiagnozowanie poziomu wiedzy bibliotekarzy na temat otwartych danych badawczych. Metoda – Zastosowano technikę ankiety i narzędzie w postaci kwestionariusza online, składającego się z 17 pytań. An- kieta miała charakter jednorazowy. Wiadomość z prośbą o wypełnienie kwestionariusza została wysłana na skrzynki mailowe 171 instytucji. Wnioski – Ankieta pozwoliła zweryfikować obraz zmian zauważalnych w działalności bibliotek naukowych – widoczne symptomy to m.in. kształtujący się zawód data steward, powstające zespoły zadaniowe ds. otwartej nauki, budowanie repozytoriów danych badawczych. Badanie wyraźnie potwierdziło, że otwarta nauka wyznacza nowe obszary działania bibliotek naukowych.
Słowa kluczowe
Biblioteka naukowa; Otwarta nauka; Otwarte dane badawcze; Data steward; Badanie pilotażowe
Bibliografia
Brzezińska-Stec, Halina; Żochowska Jolanta, red. (2013). Bibliotekarz uwolniony – deregulacja czy degradacja? IV Ogólnopolska Konferencja Naukowa. Białystok, 12-14 czerwca 2013 r. Białystok: Wydaw. Uniwersytetu w Białymstoku. [dostęp: 11.02.2022]. Dostępny w WWW: http://pbc.biaman.pl/Content/32612/PDF/Biblioteka%20IV%20konferencja.pdf.
Czajkowska, Marta (2019). Otwieranie nauki. Otwarty dostęp do publikacji naukowych i danych badawczych. Problemy Profesjologii, nr 2, s. 37-44. [dostęp: 24.02.2022]. Dostępny w WWW: http://www.problemy-profesjologii.uz.zgora.pl/wydania/pp_2019_2.pdf.
EC (2017). H2020. Programme Guidelines to the Rules on Open Access to Scientific Publications and Open Access to Research Data in Horizon 2020. [online]. European
Commission. [dostęp: 08.02.2022]. Dostępny w WWW: https://ec.europa.eu/research/participants/data/ref/h2020/grants_manual/hi/oa_pilot/h2020-hi-oa-pilot-guide_en.pdf.
GO FAIR (2019). Data Stewardship Competence Centers. Implementation Network (DSCC-IN) manifesto. [online]. GO FAIR. [dostęp: 07.03.2022]. Dostępny w WWW: https://www.go-fair.org/wp-content/uploads/2020/01/DSCC-I-Ma-nifesto-20191210.pdf.
Górski, Marek M.; Szewczyk-Kłos, Danuta (2020). Czy bibliotekarze w szkołach wyższych tworzą jeszcze grupę zawodową? Biuletyn EBIB, nr 1 (190), [s. 1-6]. [dostęp: 11.02.2022]. Dostępny w WWW: http://ebibojs.pl/index.php/ebib/article/view/658/697.
Hudzik, Krystyna (2020). Data Librarian – nowy profil zawodowy w bibliotekach naukowych. Przegląd Biblioteczny, z. 3, s. 309-328. [dostęp: 11.02.2022]. Dostępny w WWW: https://doi.org/10.36702/pb.757.
LIBER (2018). Data librarian, expert on research data management, description, archiving and dissemination. [online]. LIBER. [dostęp: 11.02.2022]. Dostępny w WWW: https://libereurope.eu/blog/2018/05/14/data-librarian-expert-on-re-search-da-ta-management/.
LIBER (2017). Implementing FAIR Data Principles: The Role of Libraries. [online]. LIBER. [dostęp: 11.02.2022]. Dostępny w WWW: https://libereurope.eu/wp-con-tent/uploads/2020/09/LIBER-FAIR-Data.pdf.
Jetten Mijke; Grootveld Marjan; Mordant Annemie; et. al. (2021). Professionalising data stewardship in the Netherlands. Competences, training and education. Dutch roadmap towards national implementation of FAIR data stewardship. [online]. [dostęp: 09.02.2022]. Dostępny w WWW: Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.4320504.
Kępski, Piotr (2018). Otwarty dostęp jako element polityki naukowej. Medical Li- brary Forum, vol. 11, nr 1, s. 31-37. DOI 10.34738/mlf.0004. [dostęp: 24.01.2022]. Dostępny w WWW: https://fbm.wum.edu.pl/sites/fbm.wum.edu.pl/files/dokumenty/20181101-0004.pdf.
Krajewski, Piotr; Szuflita-Żurawska, Magdalena (2020). Plan zarządzania dany- mi – jak skutecznie współpracować z naukowcami? Doświadczenia Centrum Kompetencji Otwartej Nauki przy Bibliotece Politechniki Gdańskiej. Biuletyn EBIB, nr 5 (194), [s. 1-9]. [dostęp: 20.01.2022]. Dostępny w WWW: http://ebibojs.pl/index.php/ebib/article/view/699/736.
Kuczkowska, Maria (2021). Otwarte dane badawcze: sondażowa analiza do- świadczeń i potrzeb pracowników Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Przegląd Biblioteczny, z. 4, s. 479-494. [dostęp: 20.02.2022]. Dostęp- ny w WWW: https://doi.org/10.36702/pb.876.
Kulczycki, Emanuel (2017). Kariera drapieżnych czasopism – przypadek Anny O. Szust. Nauka, vol. 217, nr 3, s. 71-83. [dostęp: 10.02.2022]. Dostępny w WWW: http://www.nauka-pan.pl/index.php/nauka/article/view/732.
Miller-Jankowska, Maria; Lewandowska-Tranda Mirosława (2016). Uczelniana baza wiedzy jako przykład systemu CRIS. Z doświadczeń Biblioteki Głów- nej Politechniki Warszawskiej. Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 3761, Stu- dia o Książce i Informacji; [nr ] 35, s. 102-118. [dostęp: 10.03.2022]. Dostępny w WWW: https://wuwr.pl/bibl/article/view/1746/1697.
Nahotko, Marek, red. (2022). Obecność problematyki zarządzania danymi badawczymi na stronach web polskich bibliotek naukowych. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Biblioteka Jagiellońska. [dostęp: 02.08.2022]. Dostępny w WWW: https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/291146.
NCN (2020). Wytyczne dla wnioskodawców do uzupełnienia Planu Zarządzania Danymi w projekcie badawczym. [online]. Narodowe Centrum Nauki. [dostęp:10.02.2022]. Dostępny w WWW: https://www.ncn.gov.pl/sites/default/files/pliki/regulaminy/wytyczne_zarzadzanie_danymi_06_2020.pdf.
PE (2019). Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1024 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie otwartych danych i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego (Dz. Urz. UE L 172 z 26.06.2019). [online]. Parlament
Europejski. [dostęp: 09.02.2022]. Dostępny w WWW: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019L1024&from=EN.
KE (2012). Zalecenie Komisji z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie dostępu do informacji naukowej oraz jej ochrony (2012/417/UE). [online]. Komisja Europejska. [dostęp: 08.02.2022]. Dostępny w WWW: https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUri-Serv.do?uri=OJ:L:2012:194:0039:0043:PL:PDF%20.
UNESCO (2021). UNESCO Recommendation on Open Science. [online]. UNESCO. [dostęp: 10.02.2022]. Dostępny w WWW: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000379949.locale=en.
Ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego. [online]. Dz.U. 2021 poz. 1641. [dostęp: 07.03.2022]. Dostępny WWW: https://dziennikustaw.gov.pl/D2021000164101.pdf.
Wilkinson, Mark D.; Dumontier, Michel; Aalbersberg, IJsbrand Jan; et al. (2016). The FAIR Guiding Principles for scientific data management and stewardship.
Scientific Data, vol. 3, art. 160018. [dostęp: 10.02.2022]. Dostępny w WWW: https://doi.org/10.1038/sdata.2016.18.
Wałek, Anna (2019). Data Librarian and Data Steward – New Tasks and Responsibilities of Academic Libraries in the Context of Open Research Data Implementation in Poland. Przegląd Biblioteczny, z. 4, 497-512. [dostęp: 08.02.2022]. Dostępny w WWW: https://doi.org/10.36702/pb.634.
Wałek, Anna (2018). Is data management a new „digitisation”? A change of therole of librarians in the context of changing academic libraries’ tasks. IFLA
WLIC 2018 – Kuala Lumpur, Malaysia – Transform Libraries, Transform Societies, 1-11. [dostęp: 10.02.2022]. Dostępny w WWW: http://library.ifla.org/id/eprint/2247/1/139-walek-en.pdf.
https://orcid.org/0000-0003-2681-4945
Afiliacja: Biblioteka Uniwersytecka, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska
Biogram:
Maria Kuczkowska, mgr, polonistka, bibliotekarka. W latach 2003-2020 zatrudniona w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, a od 2020 r. w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu. W swojej pracy z pasją poru- sza się po zagadnieniach współczesnego bibliotekarstwa naukowego – specjalistka w zakresie bibliograficznych baz danych i otwartej nauki. Opublikowała m.in. Otwarte dane badawcze: sondażowa analiza doświadczeń i potrzeb pracowników Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu („Przegląd Biblioteczny”, 2021); Funkcjonowanie Biblioteki Głównej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu w otwartej przestrzeni – dwa lata doświadczeń („Forum Bibliotek Medycznych”, 2012); Doskonalenie zawodowe bibliotekarzy we własnej placówce na przykładzie Biblioteki Głównej UniwersytetuMedycznego w Poznaniu („Forum Bibliotek Medycznych”, 2011).
https://orcid.org/0000-0002-8397-1827
Afiliacja: Biblioteka Uniwersytecka, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska
Biogram:
Monika Theus, mgr, absolwentka historii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Pracuje w Oddziale Informacji i Transferu Wiedzy Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu na stanowisku kustosza dyplomowanego. Specjalizuje się w zakresie zasobów naukowych i menedżerów bibliografii. Obszarem jej zainteresowań są zagadnienia związane z udostępnianiem publikacji naukowych w otwartym dostępie oraz z ruchem otwartej nauki. Najważniejsze publikacje to m.in. Użytkownicy i zasób repozytorium insty- tucjonalnego (studium przypadku) („Przegląd Biblioteczny”, 2016); Otwarty dostęp do piśmiennictwa naukowego. Przegląd funkcjonujących form – legalnych i nielegalnych („Biblioteka”, 2018); Elektroniczne czasopisma w sieci: analiza wykorzystania na przykładzie repozytorium AMUR i platformy PRESSto (W: Mobilna biblioteka. Red. M. Wojciechowska. 2021).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor składa oświadczenie o oryginalności przesłanego tekstu, a w umowie wydawniczej przenosi na rzecz Wydawcy nieodpłatnie majątkowe prawa autorskie w zakresie jednorazowego opublikowania dzieła.
CC BY-NC-ND 4.0 Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe
