Odbiór komunikatów z Internetu i druku
Jacek Wojciechowski
Afiliacja: Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, Uniwersytet Jagielloński, Polska
Abstrakt
Ustalenie prawidłowości przebiegu procesów komunikacji wymaga analiz semiotycznych i psychologicznych, weryfikowanych w sposób krzyżowy. Współistnienie komunikacji digitalnej i piśmienniczej, obecnie ewidentne, w perspektywie przyszłości jest oceniane różnie, ale w sposób spekulatywny. Pismo wywodzi się z naturalnego języka mowy, czyli jest linearne
w płaszczyźnie, co ułatwia pogłębione i abstrakcyjne przetwarzanie treści odebranych. Język Internetu, HTML – dynamiczny, symultaniczny i wielosemiotyczny – jest złożony homologicznie, a transmisje opiera na linkach i leksjach. To odmienne języki i nawet pismo nie jest na ekranie tym samym, co w druku. Procesy odbioru pisma z druku przebiegają inaczej niż z monitora: są pogłębione i trwają krócej. Decyduje znacznie większa koncentracja i aktywizacja intelektualna. Mózg inaczej reaguje na różne sygnały, jakkolwiek zachodzi też finalne scalanie przejętych treści, odnoszonych następnie do treści już wcześniej przyswojonych. Ale na dłużej przechowują się tylko treści przetworzone do pamięci długotrwałej, a najtrwalej – te, które pochodzą z pogłębionego czytania tekstów pisemnych, nie nadmiernie szybkiego: taki jest warunek uczenia się i zapamiętywania. Ostateczny efekt to zinternalizowana wiedza oraz kreatywne procesy mentalne. To zaś, czy są kreatywne, czy tylko odtwórcze i bierne, pozostaje w relacji nie tylko z przejętą treścią, lecz także z formą komunikacji i jej semiotyką. Przy zmieniającym się kontekście społecznym i rozwoju komunikacyjnych technologii – w tym miniaturyzacji urządzeń – określanie tendencji przyszłościowych jest wysoce spekulatywne. Można jednak spodziewać się postępującej z czasem specjalizacji zadaniowej różnych form komunikacji oraz ich wzajemnej koegzystencji – na tej specjalizacji opartej.
Słowa kluczowe
Biblioteki; Czytanie; HTML; Informacja; Intelektualizacja; Internet; Język pisma; Komunikacja digitalna; Komunikacja piśmiennicza; Komunikacja publiczna; Książki; Literatura piękna; Monitor; Mowa; Mózg; Odbiór treści; Oko w percepcji; Pamięć długotrwała; Pamięć robocza; Piśmiennictwo; Praca umysłu; Procesy myślenia; Psychologia odbioru; Psychologia komunikacji; Uczenie się; Wiedza; Zapamiętywanie
Bibliografia
Aoki, Hirotaka; Hansen, John, Paulen; Itoh, Kenji (2008). Learning to interact with computer by gaze. "Behaviour & Information Technology", no. 4, pp. 339-344.
Arijon, Daniel (2010). Gramatyka języka filmowego. Warszawa: Wydaw. Wojciech Marzec.
Banaszkiewicz, Karina (2000). Nikt nie rodzi się telewidzem. Człowiek, kultura, audiowizualność. Kraków: Nomo.
Baron, Naomi, S. (2008). Always on. Language in an online and mobile world. Oxford: Oxford University Press.
Berninger, Virginia, V.; Richards, Todd, L. (2002). Brain literacy for educators and psychologists. San Diego: Academic Press.
Boroditsky, Lera (2009). How does language shape the way we think. W: Dispatches on the future of science. New York, Vintage Books, pp. 116-129.
Bruijn, Oscar de; Spence, Robert (1999). Rapid serial visual presentation [online]. Imperial College London. Research: Intelligent Systems And Networks [dostęp: 27.06.2011]. Dostępny w World Wide Web: <http://www.iis.ee.ic.ac.uk/~o.debruijn/rsvp.pdf>.
Bruijn, Oscar de; Spence, Robert (2000). Rapid serial visual presentation: a space-time trade-off in information presentation [online]. Imperial College London. Research: Intelligent Systems And Networks [dostęp: 27.06.2011]. Dostępny w World Wide Web: <http://www.iis.ee.ic.ac.uk/~o.debruijn/project/avi2000.pdf>.
Buszujew, Sergiej (2007). Elektronnaja kniga siewodnia: wyzowy i sowiety. W: Rumiancewskije cztienija 2007. Moskwa: Paszkow dom, s. 42-46.
Carr, Nicolas (2010). The shallows. What the Internet is doing to our brains. New York: W. W. Norton & Company.
Carriere, Jean-Claude; Eco, Umberto (2010). Nie nadiejties’ izbawitsja ot knig! Sankt-Pieterburg: Izdatielstwo Symposium.
Caruthers, Peter (1998). Thinking in language?: evolution and modularist possibility. In: Language and thought. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 94-120.
Chandler, Daniel; Munday, Rod (2011). Dictionary of media and communication. Oxford: Oxford University Press.
Chomsky, Noam (1980). Teoria lingwistyczna. W: Język w świetle nauki. Warszawa: Czytelnik, s. 38-47.
Courtier, Rodolphe (2008). Eyes and mouse: a study of multi-modal human-computer interaction [online]. Rodolphe Courtier Designer, Developer, Magician [dostęp: 27.06.2011]. Dostępny w World Wide Web: <http://notalion.com/documents/honors.pdf>.
Dehaene, Stanislas (2009). Reading in the brain. New York: Penguin/Viking.
Dehaene, Stanislas; Pegado, Felipe; Braga, Lucia, W.; Ventura, Paulo; Filho, Gilberto, Nunes; Jobert, Antoinette; Dehaene-Lambertz, Ghislaine; Kolinsky, Regine; Morais,Jose; Cohen, Laurent (2010). How learning to read changes the cortical networks for vision and language. "Science", no. 330, pp. 1359-1364.
DeSchryver, Mich; Spiro, Rand, J. (2008). New form of deep learning on the web: meeting the challenge of cognitive load in conditions of unfettered exploration in online multimedia environments. In: Cognitive effects of multimedia learning. Hershey: Information Science Reference/IGI Global Publ. pp. 134-153.
Dicks, Bella; Mason, Bruce; Coffey, Amanda; Atkinson, Paul (2005). Qualititative research and hypermedia. Etnography for the digital age. London: SAGE Publications.
Digitalizacja piśmiennictwa (2010). Warszawa: BN.
Dillon, Andrew (1992). Reading from the paper versus screens: a critical review of the empirical literature. "Ergonomics", no. 10, pp. 1297-1326.
Dunin, Janusz (1998). Pismo zmienia świat. Czytanie. Lektura. Czytelnictwo. Warszawa/Łódź: Wydaw. Naukowe PWN.
European Culture Values (2007). Eurobarometer. Special Eurobarometer 278. European Commission. Culture [dostęp: 27.08.2011]. Dostępny w World Wide Web: .
Evans, James, A. (2008a): Electronic publication and the narrowing of science and scholarship. "Science", no. 321, pp. 395-399.
Evans, James, A. (2008b). Publikacje elektroniczne a zawężenie obszaru poszukiwań nauki i wiedzy. "Biblioteka", nr 12, s. 165-179.
Falkowski, Andrzej; Matuszewski, Tomasz; Nęcka, Edward (2008). Procesy poznawcze. W: Psychologia. Podręcznik akademicki. T. 1. Gdańsk: Gdańskie Wydaw. Psychologiczne, s. 339-510.
Fiałkowski, Konrad, R.(2003). Współkształtowanie świadomości przez książkę w cywilizacji obrazu. W: Nauka o książce, bibliotece i informacji we współczesnym świecie. Warszawa: Wydaw. SBP, s. 31-39.
Frith, Chris (2011): Od mózgu do umysłu. Jak powstaje nasz wewnętrzny świat. Warszawa: Wydaw. Uniwersytetu Warszawskiego.
Gisbergen, Marnix S. van; Most, Jeoren van der; Aelen, Paul (2006). Visual attention to online search engine results [online]. Checkit.nl [dostęp: 27.06.2011]. Dostępny w World Wide Web: .
Glezer, Laurie S.; Jiang, Xiong; Riesenhuber, Maximilian (2009). Evidence for highly selective neuronal tuning to whole words in the Visual Word Form Area. Neuron, no. 62, s. 199-204.
Góralska, Małgorzata (2005). Książka elektroniczna – przeszłość i perspektywy. W: Oblicza kultury książki. Prace i studia z bibliologii i informacji naukowej. Wrocław: Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 11-28.
Góralska, Małgorzata (2010). Perspektywy e-booków w kontekście rozwoju komputerów jako urządzeń uniwersalnych i specjalistycznych. W: Biblioteka, książka, informacja i Internet. Lublin: Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UMCS, s. 77-92.
Grabowska, Anna (2000). Percepcja wzrokowa i jej analogie do innych form percepcji. W: Mózg a zachowanie. Wyd. 2. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, s. 147-191.
Grabowska, Anna; Jaśkowski, Piotr; Seniów, Joanna (2008). Mózgowe mechanizmy funkcji psychicznych i ich zaburzeń z perspektywy neuropsychologii i neuronauki. W: Psychologia.Podręcznik akademicki. T. 2. Gdańsk: Gdańskie Wydaw. Psychologiczne, s. 581-642.
Griswold, Wendy; McDonnell, Terry; Wright, Nathan (2005). Reading and the reading class in the twenty-first century. "Annual Review of Sociology", no. 31, pp. 127-141.
Gwizdka, Jacek (2010). Distribution of cognitive load in web search. "Journal of the American Society for Information Science and Technology", no. 11, pp. 2167-2187.
Helman, Alicja (1991). Słownik pojęć filmowych. T. 1. Wrocław: Wiedza o Kulturze.
Holden, Constance (2008). Internet and the aging brain. "Science", no. 322, p. 509.
Iskra-Golec, Irena (2006). Ultradobowe i asymetryczne rytmy przetwarzania bodźców prezentowanych lateralnie. Kraków: Wydaw. Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Jacob, Robert, J., K. (1991). The use of eye movements in human-computer interaction techniques: what you look at is what you get. "ACM Transactions on Information Systems", no. 3, pp. 152-169.
Jasiewicz-Hall, Justyna (2010). Pokolenie „cyfrowych tubylców” w Internecie. Zachowania informacyjne młodzieży – najnowsze dane empiryczne oraz przegląd literatury przedmiotu. "Przegląd Biblioteczny", nr 3, s. 303-321.
Judycki, Stanisław (2007). Hipoteza języka myśli i jej krytyka. W: Mózg i jego umysły. Studia z kognitywistyki i filozofii. Poznań: Zysk i S-ka, s. 257-274.
Juola, James, K. (1988). The use of computer displays to improve reading comprehension. "Applied Cognitive Psychology", no. 2, pp. 87-95.
Kaczmarek, Bożydar, L. J. (2005). Misterne gry w komunikację. Lublin: Wydaw. UMCS.
Keller, Timothy, A.; Carpenter, Patricia, A.; Just, Marcel, Adam (2001). The neural bases of sentence comprehension: a fMRI examination of syntactic and lexical processing. "Celebral Cortex", no. 3, pp. 223-237.
Koch, Christof (2008). Neurobiologia na tropie świadomości. Warszawa: Wydaw. Uniwersytetu Warszawskiego.
Kofta, Mirosław; Narkiewicz-Jodko, Władysław (2001). Stereotypy jako heurystyki poznawcze: rola obciążenia poznawczego i deprywacji kontroli. W: Automatyzmy w procesach przetwarzania informacji. Warszawa: Wydaw. Instytutu Psychologii PAN, s. 59-72.
Kolańczyk, Alina (2001). Kiedy automatyczne procesy afektywne tracą autonomię? Łaskotanie świadomości. W: Automatyzmy w procesach przetwarzania informacji. Warszawa: Wydaw. Instytutu Psychologii PAN, s. 73-83.
Kou, Bingbing; Shiina, Ken (2006). A comparative study for reading novel over various media. "Library Information and Media Studies" [Tsukuba, Japonia], no. 2, pp. 1-18.
Krzysztofek, Kazimierz (2006). Społeczeństwo w dobie internetu: refleksyjne czy algorytmiczne? W: Re: internet – społeczne aspekty medium. Polskie konteksty i interpretacje. Warszawa: Wydaw. Akademickie i Profesjonalne, s. 19-41.
Kudriawcew, Władimir (2006). Swoboda słowa. Moskwa: Nauka. Landow, Georgie, P. (2006). Hypertext 3.0. Critical theory and new media in an era of globalization. 3rd e. Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
Leszkowicz, Mateusz (2010): Visual literacy – alfabetyzacja wizualna [online]. My Opera [dostęp: 27.06.2011]. Dostępny w World Wide Web: <http://my.opera.com/mateuszleszkowicz/blog/visual-literacy-alfabetyzacja-wizualna>.
Liberman, Alvin, M. (1980). Kod mowy. W: Język w świetle nauki. Warszawa: Czytelnik, s. 168-181.
Macedo-Rouet, Monica; Rouet, Jean-Francois; Epstein, Isaac; Fayard, Pierre (2003). Effects of online reading on popular science comprehension. "Science Communication", no. 2, pp. 99-128.
Maruszewski, Tomasz (2003). Czy coś się dzieje po pierwszych 200 milisekundach? W: Psychologia umysłu. Gdańsk: Gdańskie Wydaw. Psychologiczne, s. 66-81.
McCain, Ted; Jukes, Ian; Crockett, Lee (2010). Living on the future edge. Windows on tomorrow. Kelowna: 21st Century Fluency Project Inc.
McCutchen, Deborah; Teske, Paul; Bankston, Catherine (2008). Writing and cognition: implications of the cognitive architecture for learning to write and writing to learn. In: Handbook of research on writing. History, society, school, individual, text. New York: Lawrence Erlbaum Associates, pp. 451-470.
Mills, Carol, Bergfeld; Weldon, Linda, J. (1987). Reading text from computer screens. "ACM Computing Surveys", no. 4, pp. 329-358.
Montgomery, Geoffrey (1995). How we see things that move. In: Seeing, hearing and smelling the world. Chevy Chase: Howard Hughes Medical Institute, pp. 24-30.
Mudyń, Krzysztof (2007). O motywach oraz psychospołecznych konsekwencjach (nad)używania Internetu. W: Komputer – człowiek – prawo. Kraków: Wydaw. Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 61-72.
Nęcka, Edward (2009). Inteligencja jest procesem. W: Nowe idee w psychologii. Gdańsk: Gdańskie Wydaw. Psychologiczne, s. 21-39.
Nielsen, Jakob (2010): iPad and Kindle reading speeds [online]. Alterbox [dostęp: 27.06.2011]. Dostępny w World Wide Web: <http://www.useit.com/alertbox/ipad-kindle--reading.html>.
Nielsen, Jakob; Pernice, Kara (2010): Eyetracking web usability. Berkeley: New Riders.
Nimwegen, Christof van (2008). The paradox of guided user: assistance can be counter-effective. Enschede: Gildeprint.
Nimwegen, Christof van; Oostendorp, Herre van (2009). The questionable impact of an assisting interface on performance in transfer situations. "International Journal of Industrial Ergonomics", no. 5, pp. 501-508.
Nosal, Czesław, S. (2009). Umysł rozbity i integrowany – w poszukiwaniu holonu. W: Nowe idee w psychologii. Gdańsk: Gdańskie Wydaw. Psychologiczne, s. 110-130.
Nunez, Paul, L. (2010). Brain, mind, and the structure of reality. Oxford University Press.
O’Hara, Kenton; Sellen, Abigail (1997). A comparison of reading paper and online documents. CHI 97, pp. 335-342.
Oleś, Piotr, K. (2009). Dialogowość wewnętrzna jako właściwość człowieka. W: Nowe idee w psychologii. Gdańsk: Gdańskie Wydaw. Psychologiczne, s. 216-235.
Oleś, Piotr, K.; Dras, Joanna; Jankowski, Tomasz; Kalinowska, Iwona; Parzych, Jolanta; Sosnowska, Krystyna; Borawski, Dominik; Buszek, Monika; Chorąży, Klaudia; Kubala, Dorota; Sadowski, Sebastian; Talik, Wiesław; Wróbel, Marcin (2010). Wewnętrzna aktywność dialogowa i jej psychologiczne korelaty. "Czasopismo Psychologiczne",nr 1, s. 113-127.
Olszanowski, Michał; Balas, Robert (2010). Przechowywanie informacji emocjonalnej w pamięci roboczej. "Studia Psychologiczne", nr 2, s. 19-29.
Outing, Steve; Ruel, Laura (2004). What we saw when we looked through their eyes [online]. Academia.edu. The Best of eyetrack III [dostęp: 27.08.2011]. Dostępny w World Wide Web: <http://colorado.academia.edu/SteveOuting/Papers/545624/The_best_of_eyetrack_III_What_we_saw_when_we_looked_through_their_eyes>.
Paulson, Eric, J.; Goodman, Keneth, S. (1999). Influential studies in eye-movement research. Reading Online [online], January, pp. 1-8 [dostęp: 27.06.2011]. Dostępny w World Wide Web: .
Penkowska, Grażyna (2005). Człowiek i komputer. Gdańsk: Wydaw. Uniwersytetu Gdańskiego.
Perceptions of libraries, 2010. Context and community (2011). Dublin [USA]: OCLC.
Pilecka, Barbara (2007). Uzależnienie od Internetu. W: Komputer – człowiek – prawo. Kraków: Wydaw. Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 53-60.
Pisula, Wojciech; Osiński, Jerzy, T. (2001). Automatyczne i kontrolowane akty behawioralne – perspektywa porównawcza. W: Automatyzmy w procesach przetwarzania informacji. Warszawa: Wydaw. Instytutu Psychologii PAN, s. 9-17.
Posner, Michael, I.; Petersen, Steven, E; Fox, Peter, T.; Raichle, Marcus, E. (1988). Localization of cognitive operations in the human brain. "Science", no. 240, pp. 1627-1631.
Poynter Eyetrack 07. A study of print and online news reading (2007). Slideshare [dostęp: 27.08.2011]. Dostępny w World Wide Web: <http://www.slideshare.net/coolstuff/poynter-eyetracking-study-march-07>.
Puchalska-Wasyl, Małgorzata (2006). Nasze wewnętrzne dialogi. O dialogowości jako sposobie funkcjonowania człowieka. Wrocław: Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego.
Rathus, Spencer, A. (2004). Psychologia współczesna. Gdańsk: Gdańskie Wydaw. Psychologiczne.
Rayner, Keith (1998). Eye movements in reading and information processing: 20 years of research. "Psychological Bulletin", no. 3, pp. 372-422.
Richey, Debra; Krazert, Mona (2006). „I too dislike it”: the evolving presence of poetry on the Internet. In: Evolving Internet reference resources. Binghamton: Haworth Information Press, pp. 41-54.
Roberts, Julia (2006). Removing the boundaries: composition and rhetoric Internet resources from classical Greece to the present day. In: Evolving Internet reference resources. Binghamton: Haworth Information Press, pp. 27-40.
Sartori, Giovanni (2007). Homo videns. Telewizja i postmyślenie. Warszawa: Wydaw. Uniwersytetu Warszawskiego.
Shtyrov, Yury; Oswald, Katja; Purvermuller, Friedemann (2008). Memory traces for spoken words in the brain as reveald by the hemodynamic correlate of the mismatch negativity. "Celebral Cortex", no. 18, pp. 29-37.
Sikora, Dorota (2007). Literatura wobec nowych technologii. W: W świecie komunikacji zdegradowanej. Wrocław: Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 185-193.
Simon, Konstantin (2010). Bibliografia. Osnownyje poniatja i terminy. Moskwa: Izdatielstwo ŁKI.
Skudrzyk, Aldona (2005). Czy zmierzch kultury pisma? O synestezji i analfabetyzmie funkcjonalnym. Katowice: Wydaw. Uniwersytetu Śląskiego.
Spitzer, Manfred (2008). Jak uczy się mózg. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN.
Sproat, Richard (2010). Language, technology and society. Oxford: Oxford University Press.
Styrkowiec, Piotr; Nęcka, Edward (2008). O dwóch systemach uwagi wzrokowej. "Przegląd Psychologiczny", nr 2, s. 113-133.
Szeląg, Elżbieta (2000): Neuropsychologiczne podłoże mowy. W: Mózg a zachowanie. Wyd. 2. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, s. 429-459.
Tapscott, Don (2010). Cyfrowa dorosłość. Jak pokolenie sieci zmienia nasz świat. Warszawa: Wydaw. Akademickie i Profesjonalne.
The brain and the written word (2010). Interview [with Stanislas Dehaene]. Scientific American/Mind. March/April, pp. 62-65.
Turkeltaub, Peter, E.; Weisberg, Jill; Flowers, D. Lynn; Basu, Debi; Eden, Guinevere, F. (2004). The neurobiological basis of reading: a special case of skill acquisition. Georgetown, pp. 1-29 [online]; [dostęp: 27.06.2011]. Dostępny w World Wide Web: .
Vetulani, Jerzy (2010). Mózg, fascynacje, problemy, tajemnice. Kraków: Domini.
Wilkoń, Aleksander (1982). Język mówiony i pisany. "Socjolingwistyka", nr 4, s. 19-33.
Wolf, Maryanne; Barzillai, Mirit (2009). The importance of deep reading. "Educational Leadership", no. 6, pp. 32-37.
Wolfe, Jeremy, M. (2000). Visual attention. In: Seeing. 2nd ed. San Diego: Academic Press, pp. 335-386.
Wood, David (2006). Jak dzieci uczą się i myślą. Społeczne konteksty rozwoju poznawczego. Kraków: Wydaw. Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Wróbel, Andrzej (2000). W poszukiwaniu integracyjnych mechanizmów działania mózgu. W: Mózg a zachowanie. Wyd. 2. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, s. 460-485.
Zaphiris, Panayotis; Kurniawane, Sri, H. (2001). Effects of international layout on reading speed: differences between paper and monitor presentation. In: Proceedings of the 45-th annual meeting of the Human Factor and Ergonomics Society. Minneapolis, pp. 1210-1214 [CD-ROM].
Afiliacja: Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, Uniwersytet Jagielloński, Polska
Biogram:
Profesor zw. dr hab. Jacek Wojciechowski pracuje w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W dorobku naukowym ma 11 książek – w tym: Organizacja i zarządzanie w bibliotekach (Warszawa, 1998), Czytelnictwo (Kraków, 2000), Biblioteczna wartość naddana (Kraków, 2006), Biblioteka w komunikacji publicznej (Warszawa, 2010).
Autor składa oświadczenie o oryginalności przesłanego tekstu, a w umowie wydawniczej przenosi na rzecz Wydawcy nieodpłatnie majątkowe prawa autorskie w zakresie jednorazowego opublikowania dzieła.
CC BY-NC-ND 4.0 Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe
