Data Librarian and Data Steward – Nowe zadania bibliotek akademickich w kontekście wdrażania polityki otwartego dostępu w Polsce
Anna Wałek
http://orcid.org/0000-0001-8782-013X
Afiliacja: Biblioteka Politechniki Gdańskiej, Polska
Abstrakt
Tezy/cel – Polityka otwartego dostępu do zasobów nauki na poziomie europejskim wdrażana jest od ponad 10 lat. Pierwsze zalecenia, dotyczące udostępniania publikacji w modelu Open Access pojawiły się już w trakcie realizacji 7 Programu Ramowego. Kolejnym krokiem było wprowadzenie zaleceń w zakresie otwartego udostępniania danych badawczych. Zalecenia te przekształciły się w obowiązek w ramach programu Horyzont 2020. W 2018 r. instytucje finansujące badania naukowe, zrzeszone w CoalitionS, wydały dokument, nazywany PlanemS, który zakłada wprowadzenie pełnej otwartości do wyników badań naukowych finansowanych ze środków publicznych od stycznia 2021 roku. Jednym z sygnatariuszy porozumienia było polskie Narodowe Centrum Nauki. Biblioteki akademickie zawsze były pionierami jeśli chodzi o wdrażanie zasad otwartości, tworzenie narzędzi w postaci platform i repozytoriów, a także prowadzenie szkoleń dla kadry naukowej. Również w przypadku coraz bardziej intensywnego wdrażania polityki otwartego dostępu, w tym do danych badawczych, rola bibliotek akademickich i ich pracowników staje się kluczowa. Artykuł przedstawia w jaki sposób zmieniają się usługi biblioteczne i zadania bibliotekarzy w kontekście wdrażania polityki otwartego dostępu do danych badawczych w Polsce. Metoda – Zastosowano metodę analizy i krytyki piśmiennictwa. Analizie poddano literaturę polską i zagraniczną z zakresu bibliologii i informatologii, obejmującą lata 2009-2019. Przeanalizowano również oficjalne dokumenty opublikowane przez Komisję Europejską, dotyczące Otwartych Danych Badawczych w programach unijnych. Wnioski – Powstają nowe specjalizacje w bibliotekach naukowych, takie jak data librarian (bibliotekarz danych) czy data steward (kustosz danych), które odpowiadają nie tylko za szkolenia dla kadry naukowej z zagadnień dotyczących Otwartych Danych Badawczych, ale również zapewniają bezpośrednią pomoc w tym obszarze, świadczoną na rzecz zespołów badawczych w zakresie zarządzania danymi i opieki nad nimi. Biblioteki będą również w przyszłości odpowiadały za koordynowanie prac specjalistów wspierających proces tworzenia i zarządzania danymi na wydziałach i w zespołach badawczych – tzw. data stewards.
Słowa kluczowe
Biblioteki akademickie; Data Librarian; Data steward; Kustosz danych; Open Access; Otwarte Dane Badawcze; Plan S; Otwarty mandat; Zarządzanie danymi
Bibliografia
Błocki, Zbigniew (2019). Pismo dyrektora NCN w sprawie zarządzania danymi naukowymi w projektach [accessed on: 11.11.2019]. Available on WWW: <https://www.ncn.gov.pl/sites/default/files/pliki/2019_04_03_pismo_dyrektora_NCN_zarzadzanie_danymi_naukowymi.pdf>.
Del Rosso, Jim; Lampert, Cory (2013). So you want to be a digital librarian – what does that mean? [Electronic version]. In: J. D. Monson (ed.), Jump-start your career as a digital librarian: A LITA guide (pp. 3-19). Chicago, IL: American Library Association [accessed on: 17.11.2019] Available on WWW: <https://digitalcommons.ilr.cornell.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2013&context=articles>.
Digital Curation Centre (2018). DCC Curation Lifecycle Model [accessed on: 17.11. 2019]. Available on WWW: .
Digital Science, Hahnel, Mark; Treadway, Jon; Fane, Briony; Kiley, Robert; Peters, Dale; et al. (2017). The State of Open Data Report 2017. Figshare. Paper. [accessed on: 17.11.2019]. DOI: https://doi.org/10.6084/m9.figshare.5481187.v1.
European Commission (2008). Open Access Pilot in FP7 [accessed on: 13.11.2019]. Available on WWW: <https://ec.europa.eu/research/science-society/document_library/pdf_06/open-access-pilot_en.pdf>.
European Commission (2012a). Towards better access to scientific information: Boosting the benefits of public investments in research. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Brussels, 17.7.2012 COM(2012) 401 final, [accessed on: 17.11.2019]. Available on WWW: <https://ec.europa.eu/research/science-society/document_library/pdf_06/era-communication-towards-better-access-to-scientific-information_en.pdf>.
European Commission (2012b). Commission Recommendation of 17.7.2012 on access to and preservation of scientific information {SWD(2012) 221 final} {SWD(2012) 222 final} Brussels, 17.7.2012 C(2012) 4890 final, [accessed on: 17.11.2019]. Available on WWW: <https://ec.europa.eu/digital-single-market/node/66216>.
European Commission (2013). Final Report of the European Commission Public Consultation on Open Research Data, [accessed on: 17.11.2019]. Available on WWW: <https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/final-report-public-consultation-open-research-data>.
European Commission (2015). A Digital Single Market Strategy for Europe. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Brussels, 6.5.2015 COM(2015) 192 final {SWD(2015) 100 final}, [accessed on: 17.11.2019]. Avai- lable on WWW: <https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=ce-lex:52015DC0192>.
European Commission (2017). Open Science Monitoring Impact Case Study – Data FAIRport, [accessed on: 17.11.2019]. Available on WWW: <https://ec.europa.eu/research/openscience/pdf/monitor/fairport_case_study.pdf>.
European Commission Directorate General for Research & Innovation (2016). H2020 Programme Guidelines on FAIR Data Management in Horizon 2020, Version 3.0 26 July 2016, [accessed on: 17.11.2019]. Available on WWW: <http://ec.europa.eu/research/participants/data/ref/h2020/grants_manual/hi/oa_pilot/h2020hi-oa-data-mgt_en.pdf>.
Jahnke, Lori; Asher, Andrew; Keralis, Spencer D.C. (2012). The Problem of Data (Washington, DC: Council on Library and Information Resources), [accessed on: 17.11.2019]. Available on WWW: <http://www.clir.org/wp-content/uploads/sites/6/pub154.pdf>.
Kellam, Lynda M. (2011). Data librarianship: a day in the life, In: Numeric Data Services and Sources for the General Reference Librarian, ed. L. Kellam and K. Peter (Oxford: Chandos Publishing) pp. 151-160, [accessed on: 17.11.2019]. DOI: https://doi.org/10.1016/B978-1-84334-580-0.50005-5.
KRASP (2007). Uchwała Zgromadzenia Plenarnego KRASP z dnia 26 kwietnia 2007 r. w sprawie powszechnego dostępu do publikacji naukowych [accessed on: 13.11. 2019]. Available on WWW: <https://arch.krasp.org.pl/pliki/28349c3ea96fd8f16bf5f3b026678fb9.pdf>.
KRASP, PAN (2013). Stanowisko Prezydium KRASP i Prezydium PAN z dnia 5 lipca 2013 r. w sprawie zasad otwartego dostępu do treści publikacji naukowych i edukacyjnych [accessed on: 13.11.2019]. Available on WWW: <http://krasp.strony.uw.edu.pl/wp-content/uploads/sites/2/2013/07/krasp_pan_oa.pdf>.
Krier, Laura; Strasser Carly A. (2014). Data Management for Libraries. A LITA Guide, Chicago, ALA Tech Source
LIBER Europe (2018). Data librarian, expert on research data management, description, archiving and dissemination [accessed on: 13.11.2019]. Available on WWW: <https://libereurope.eu/blog/2018/05/14/data-librarian-expert-on-research-data-management/>.
Loshin, David (2009). Master Data Management, The MK/OMG Press, pp. 67-86 [accessed on: 13.11.2019]. DOI https://doi.org/10.1016/B978-0-12-374225-4.00004-7.
Mizzy, Danianne; Hayslett, Michele (2016). Data Librarianship: A Day in the LifeScience Edition In: Databrarinaship. The Academic Data Librarian in Theory and Practice, Chapter 21, ACRL, Chicago, Illinois, pp. 335-354.
MNiSW (2015). Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce [accessed on: 11.11.2019]. Available on WWW: <https://www.gov.pl/attachment/d9d096ef-0c73-4a48-9c5a-b2cb808447e8>.
NCN (2018). Plan działalności Narodowego Centrum Nauki. Rok 2019 [accessed on: 13.11.2019]. Available on WWW: <https://www.ncn.gov.pl/userfiles/file/inne_dokumenty/2019_plan_dzialalnosci_ncn.pdf>.
NSC (2019). Guidelines for applicants to complete the Data Management Plan form in the proposal [accessed on: 13.11.2019]. Available on WWW: <https://ncn.gov.pl/sites/default/files/pliki/regulaminy/wytyczne_zarzadzanie_danymi_ang.pdf>.
Ohaji, Isaac Kenechukwu (2016). Research Data Management: An Exploration of the Data Librarian Role in New Zealand Research Organisations, Victoria University of Wellington 2016 (PhD thesis), [accessed on: 17.11.2019]. Available on WWW: <http://researcharchive.vuw.ac.nz/handle/10063/5657>.
Science Europe AISBL (2019). Plan S. Making full and immediate Open Access a reality [accessed on: 13.11.2019]. Available on WWW: <https://www.coalition-s.org/>.
SPARC Europe (2018). An Analysis of Open Data and Open Science v 2.1 (January 2018). [accessed on: 11.11.2019]. Available on WWW: <https://sparceurope.org/download/2285/>.
Szprot Jakub red. (2014). Otwarta nauka w Polsce 2014. Diagnoza [accessed on: 13.11. 2019]. Available on WWW: <http://pon.edu.pl/images/plon_publications/files/13_Otwarta%20nauka%20w%20Polsce%202014_Diagnoza.pdf>.
Tenopir, Carol et al., (2017). Research Data Services in European Academic Research Libraries. LIBER Quarterly. 27(1), pp. 23-44, [accessed on: 11.11.2019]. DOI: http://doi.org/10.18352/lq.10180.
Tenopir, Carol; Birch, Ben; Allard, Suzie (2012). Academic libraries and research data services: Current practices and plans for the future [White paper]. Association of College and Research Libraries, [accessed on: 11.11.2019]. Available on WWW: <http://www.ala.org/acrl/sites/ala.org.acrl/files/content/publications/whitepapers/Tenopir_Birch_Allard.pdf>.
Tenopir, Carol; Hughes, Dare; Allard, Suzie; Frame, Mike; Birch, Ben; Baird, Lynn; Lundeen, Andrew (2015). Research data services in academic libraries: Data intensive roles for the future? Journal of eScience Librarianship, 4(2) [accessed on: 12.11.2019]. Available on WWW: <http://dx.doi.org/10.7191/jeslib.2015.1085>.
Tenopir, Carol; Sandusky, Robert J.; Allard, Suzic; Birch, Ben (2012). Academic librarians and research data services: Preparation and attitudes (Session 116). Paper presented at IFLA World Library and Information Congress, Helsinki, Finland [accessed on: 11.11.2019]. Available on WWW: <http://conference.ifla.org/past-wlic/2012/116-tenopir-en.pdf>.
Treadway, Jon; Hahnel, Mark; Leonelli, Sabina; Penny, Dan; Groenewegen, David; Miyairi, Nabuko; Hayashi, Kazuhiro; O’Donnell, Daniel; Digital Science and Hook, Daniel (2016). The State of Open Data Report. figshare. Paper. [accessed on: 13.11.2019]. DOI: https://doi.org/10.6084/m9.figshare.4036398.v1.
UCL (2015). What are research data? In Research Data Management Blog 15 September 2015 [accessed on: 13.11.2019]. Available on WWW: <https://blogs.ucl.ac.uk/rdm/2015/09/what-is-research-data/>.
UK Data Archive (2018). Research Data Lifecycle, [accessed on: 13.11.2019]. Available on WWW: <http://data-archive.ac.uk/create-manage/life-cycle>.
Wałek, Anna (2018). Is data management a new “digitisation”? A change of the role of librarians in the context of changing academic libraries’ tasks, IFLA WLIC 2018 – Kuala Lumpur, Malaysia – Transform Libraries, Transform Societies/ Hague: IFLA, 2018, p.1-11 [accessed on: 17.11.2019]. Available on WWW: <https://mostwiedzy.pl/pl/publication/download/1/is-data-management-a-new-digitisation-a-change-of-the-role-of-librarians-in-the-context-of-changing-30244.pdf>.
http://orcid.org/0000-0001-8782-013X
Afiliacja: Biblioteka Politechniki Gdańskiej, Polska
Biogram:
Anna Wałek, dr, Director of the Library of the Gdańsk University of Technology, is an expert in the field of open access to scientific resources, digital libraries as well as organization and management of a scientific library. A graduate of the Institute of Information and Library Science at the University of Wroclaw, where she obtained a PhD in the field of Library and Information Science in 2013. Member of international associations and expert groups. Manager and coordinator of projects implemented from EU funds. Author of scientific publications, in particular about digital libraries, Open Access and innovations in scientific libraries.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor składa oświadczenie o oryginalności przesłanego tekstu, a w umowie wydawniczej przenosi na rzecz Wydawcy nieodpłatnie majątkowe prawa autorskie w zakresie jednorazowego opublikowania dzieła.
CC BY-NC-ND 4.0 Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe
