Biblioteki Brajlowska i Czarnodrukowa Zakładu dla Niewidomych w Laskach
Agnieszka Chamera-Nowak
Afiliacja: Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii, Uniwersytet Warszawski , Polska
Abstrakt
Teza/cel artykułu – Biblioteki brajlowska i czarnodrukowa Zakładu dla Niewidomych w Laskach są placówkami pełniącymi jednocześnie funkcje i zadania bibliotek publicznych, jak i szkolnych, z nastawieniem na obsługę czytelników z niepełnosprawnością wzroku. Ich użytkownikami są zarówno uczniowie różnych typów szkół, jak i nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy laskowskich placówek (także emerytowani) oraz ich rodziny, co przekłada się na zawartość księgozbiorów obu bibliotek, których cechą charakterystyczną jest duża rozpiętość tematyki i poziomu książek. Celem artykułu jest przedstawienie pracy obu bibliotek w aspekcie placówek świadczących usługi osobom z niepełnosprawnością wzroku, a także problemów i zadań, przed którymi stoją w dobie Internetu, szybkiego rozwoju tyfloinformatyki oraz spadającego czytelnictwa, w tym szczególnie czytelnictwa książek brajlowskich. Metody badań – Współczesna działalność placówek została oceniona wg wzorca biblioteki dostosowanej do obsługi osób niepełnosprawnych uwzględniającego: lokal biblioteczny wraz z wyposażeniem, zbiory biblioteczne, technologie wspomagające i usługi biblioteczne oraz kwalifikacje pracowników. Pracę obu bibliotek przedstawiono w artykule wykorzystując metodę analizy źródeł i opracowań, przy szczególnym wykorzystaniu dokumentacji bibliotecznej, zwłaszcza zachowanych protokołów i sprawozdań. W skróconej formie została omówiona historia placówek oraz ich obecna działalność. Przy ocenie ich pracy jako bibliotek specjalnych, świadczących swoje usługi głównie osobom z niepełnosprawnością wzroku, wykorzystano przede wszystkim wzorzec zaproponowany przez Małgorzatę Fedorowicz oparty na rozwiązaniach światowych oraz wskazania IFLA (Fedorowicz, 2010). Wyniki i wnioski – Działalność bibliotek czarnodrukowej i brajlowskiej Zakładu dla Niewidomych w Laskach jest specyficzna, bo wychodzi poza ścisłą działalność edukacyjno-wychowawczą laskowskich szkół. Czytelnikami obu bibliotek są nie tylko uczniowie, ale także ich nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy laskowskich placówek (także emerytowani) oraz ich rodziny – osoby w różnym wieku, o różnym poziomie wykształcenia, potrzebach i zainteresowaniach. Biblioteki pełnią w związku z tym jednocześnie funkcje i zadania bibliotek publicznych i szkolnych, nastawionych przede wszystkim na czytelnika z niepełnosprawnością wzroku, a więc w swojej istocie placówek specjalnych. To przekłada się na zawartość ich księgozbiorów, których cechą charakterystyczną jest duża rozpiętość tematyki i poziomu książek. W dobie Internetu, szybkiego rozwoju tyfloinformatyki oraz spadającego czytelnictwa, w tym szczególnie książek brajlowskich, obie placówki stanęły przed nowymi wyzwaniami związanymi również z oczekiwaniami użytkowników, nastawionych na łatwy dostęp do informacji nieograniczony w czasie i przestrzeni oraz w dogodnym dla nich właściwym formacie.
Słowa kluczowe
Zakład dla Niewidomych w Laskach; Biblioteka brajlowska; Biblioteka czarnodrukowa; Czytelnicy z niepełnosprawnością wzroku; Książka brajlowska; Czytelnictwo
Bibliografia
Adaszyńska, Ewa; Kuncewicz, Małgorzata (2013). Czytelnik niepełnosprawny w środowisku akademickim. Oferta biblioteczna dla osób niewidomych z dysfunkcją wzroku na przykładzie Zielonogórskiej Biblioteki Cyfrowej. Zarządzanie Biblioteką. Library Management, nr 1, s. 51-71.
Chamera-Nowak, Agnieszka (1998). Książka w działalności Zakładu dla Niewidomych w Laskach w latach 1910-1994. Acta Universitatis Wratislaviensis, Bibliotekoznawstwo, nr 21, s. 62-67.
Chamera-Nowak, Agnieszka (2006). Zespół biblioteczny Zakładu dla Niewidomych w Laskach. Acta Universitatis Wratislaviensis Bibliotekoznawstwo, nr 26, s. 153-168.
Chamera-Nowak, Agnieszka (2016). Wpływ technologii na produkcję książki brajlowskiej na przykładzie Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi w Laskach. Acta Poligrahica, nr 7, s. 49-65.
[Czacka, Elżbieta] (1913). Objaśnienie pisowni dla ociemniałych. Warszawa: TOnO.
[Czacka, m. Elżbieta] (1930). Prawidła przepisywania książek dla niewidomych. Warszawa: TOnO.
Czacka, Elżbieta (1934/1935). Książka niewidomego. Referat Wygłoszony na II Polskim Zjeździe Nauczycieli Szkół Specjalnych w Warszawie, w dniach od 4 do 6 października 1934 r. Szkoła Specjalna, nr 2/4, s. 108-122. Przedruk W: E. Czacka, O niewidomych,oprac. M. Banaszek, T. 3, Warszawa, Wydaw. UKSW, 2008, s. 117-153.
Czacka, Elżbieta (1935). Historia i zarys organizacyjny „Dzieła Lasek”, Laski - Różanna, 8 czerwca 1935 r. (mps. Bibl. Tyfl., Laski).
Czacka, Elżbieta; Landy, Teresa (1931). System Braille’a w Polsce. Szkoła Specjalna, nr 4, s. 197-204. Przedruk.
Czerwińska, Małgorzata (1999). Pismo i książka w systemie L. Braille’a w Polsce. Historia i funkcje rewalidacyjne. Warszawa: SBP.
Czerwińska, Małgorzata (2003a). Książka niewidomego – od pisma wypukłego do postaci elektronicznej. Roczniki Biblioteczne, R. 47, s. 121-139.
Czerwińska, Małgorzata (2003b). Książka niewidomego. W: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 2, G-Ł, Warszawa: Wydaw. Akademickie „Żak”, s. 849-858.
Czerwińska, Małgorzata (2004). Nowoczesne formy dostępu osób niewidzących do słowa pisanego. W: Biblioterapia – z zagadnień pomocy niepełnosprawnym użytkownikom książki. Red. M. Fedorowicz, T. Kruszewski, Toruń: Wydaw. Naukowe UMK, s. 101-126.
Czerwińska, Małgorzata (2011). Od Braille’a do DAISY – o czytaniu i czytelnictwie osób z niepełnosprawnością wzroku. W: Czytanie, czytelnictwo, czytelnik. Red. A. Żbikowska- Migoń, współudz. A. Łuszpak. Wrocław: Wyd. UWr, s. 173-188.
Czerwińska, Małgorzata (2015). System Braille’a – rewolucja medialna czy inkluzja społeczna osób z niepełnosprawnością wzroku? Przegląd Biblioteczny, z. 3, s. 365-381.
Fedorowicz, Małgorzata (2010). Człowiek niepełnosprawny w bibliotece publicznej. Toruń: Wydaw. Naukowe UMK.
Fedorowicz, Małgorzata (2014). Jakość bibliotek obsługujących osoby z niepełnosprawnością – przegląd instrumentów badawczych. Przegląd Biblioteczny, z. 2, s. 410-419.
Fedorowicz-Kruszewska, Małgorzata (2013). Biblioteki wobec wykluczenia informacyjnego osób niepełnosprawnych – współczesne tendencje. W: Biblioteka w komórce? Przyszłość usług bibliotecznych. Red. M. Wrocławska i J. Jerzyk-Wojtecka, Łódź: Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego, s. 106-114.
Fedorowicz-Kruszewska, Małgorzata; Cyrklaff, Magdalena J. (2016). Media w środowisku osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Toruń: Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu.
Gorajewska, Danuta; Paplińska, Małgorzata (2007). Niewidomy czytelnik – fakty i mity związane z dostępem do tekstu pisanego. W: Biblioterapia. Z zagadnień pomocy niepełnosprawnym użytkownikom książki. Red. M. Fedorowicz i T. Kruszewski, T. 2, Toruń: Wydaw. UMK, 2007, s. 67-83.
Gościmska, Alicja (1982). Dzieło Lasek podczas okupacji hitlerowskiej. Laski: TOnO.
Gościmska, Alicja (2014). Torowała nowe drogi niewidomym. Róża Czacka – Matka Elżbieta jako tyflolog i wychowawca. Wyd. 2 popr., Laski: TOnO.
Hardisty, Jon; Mundt, Sebastian (2012). Key Performance Indicator Handbook for Libraries Serving Print Disabled People, [online]. IFLA; [dostęp: 26.03.2017]. Dostępny w WWW: <https://www.ifla.org/publications/key-performance-indicator-handbook-for-libraries-serving-print-disabled-people>.
Jakubowski, Stanisław (2005). Wtórny analfabetyzm skutkiem odejścia od pisma brajla. W: Uczeń niewidomy i słabo widzący w ogólnodostępnej szkole średniej. Poradnik dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych. Red. S. Jakubowski. Warszawa: Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, s. 156-158.
Józefowicz, Tadeusz; Saloni, Zygmunt (1991). System polskich ortograficznych skrótów brajlowskich, omówienie systemu i jego historia. Warszawa: Redakcja Wydawnictw Tyflologicznych. Zakład Wydawnictw i Nagrań PZN.
Kaczmarek, Anna, oprac. red. (2003). Nowoczesne techniki kształcenia dzieci niewidomych i słabo widzących. Europejska Konferencja Owińska 25-26.04.2003 r. Poznań. Poznań: Wydaw. eMPI².
Kuczyńska-Kwapisz, Jadwiga (2011). Wkład Matki Elżbiety Róży Czackiej w rozwój tyflologii w kontekście współczesnej recepcji jej myśli. Warszawa: Wydaw. UKSW.
Laski. Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi [1922-1938] (1938). Warszawa: TOnO.
Mazowiecki, Tadeusz, oprac. (2000). Ludzie Lasek. Wyd. 2. Warszawa: Biblioteka „Więzi”.
Paplińska, Małgorzata (2005). Brajl w nowoczesnych technologiach – kierunki przemian w edukacji i komunikacji niewidomych. W: Społeczeństwo równych szans. Tendencje i kierunki zmian, red. B. Gorajewska. Warszawa: Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, s. 174-181.
Paplińska, Małgorzata (2008). Przyszłość pisma Braille’a – rozwój czy schyłek? W: Niewidomi w świecie książek i bibliotek. Wybrane zagadnienia. Red. M. Czerwińska i T. Dederko. Warszawa, s. 53-62.
Paplińska, Małgorzata (2015a). Młode pokolenie osób z niepełnosprawnością wzroku w paradoksie informacyjno-komunikacyjnym. W: Tyflopedagogika wobec współczesnej przestrzeni edukacyjno-rehabilitacyjnej. Red. K. Czerwińska, M. Paplińska, M. Walkiewicz-Krutak, Warszawa. Wydaw. APS, s. 136-155.
Paplińska, Małgorzata (2015b). Niewidomy czytelnik – cyfrowy tubylec czy brajlowski analfabeta? O kryzysie umiejętności czytania dotykowego. W: Tyflopedagogika wobec współczesnej przestrzeni edukacyjno-rehabilitacyjnej. Red. K. Czerwińska, M. Paplińska, M. Walkiewicz-Krutak, Warszawa. Wydaw. APS, s. 179-195.
Protokoły zniszczeń oraz korespondencja Zakładu w Laskach z Dyrekcją Okręgu Poczty i Telekomunikacji w Warszawie oraz Rejonowym Urzędem Poczty Warszawa-Województwo z 1987 r. (1987). (mps. Dział Braille’a, Laski).
Przybył-Sadowska, Elżbieta (2015). Triuno. Instytucje we wspólnocie Lasek 1911-1961. Kraków: Libron.
Radlińska, Helena (1922). Jak prowadzić bibioteki wędrowne: wskazówki i przykłady. Toruń-Warszawa-Siedlce: Towarzystwo Wydawnicze „Ignis”.
Radlińska, Helena (1961). Zagadnienia bibliotekarstwa i czytelnictwa. Wstęp i opr. I. Lepalczyk, Wrocław- Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Rakowska, Alicja (2007). Tyflologia, tyflopsychologia, tyflopedagogika. W: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. T. 6 Su-U. Warszawa: Żak, s. 866-869.
Regulamin Biblioteki Brajlowskiej, 10.VI.1931, Laski-Różanna (1931). (mps. Dział Braille’a, Laski).
Rocznik Zarządu Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi w Królestwie Polskiem za pierwszy okres działalności od dnia 1 grudnia 1911 do dnia 31 grudnia 1912 (1913). Warszawa: TOnO.
Rocznik Zarządu Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi w Królestwie Polskiem za drugi okres działalności od dnia 1 stycznia 1913 do dnia 31 grudnia 1913 (1914). Warszawa: TOnO.
s. Cecylia [Z. Gawrysiak] (1991). Róża Czacka – Matka Elżbieta w XXX rocznicę śmierci. Warszawa: PZN.
Sprawozdania z działalności Biblioteki Czarnodrukowej za lata 1981-2016 (1981-2016). (mps. Bibl. Czarnodrukowa, Laski).
Sprawozdania z pracy Biblioteki Brajlowskiej za lata 1973-2016 (1973-2016). (msp. Dział Braille’a, Laski).
Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi i prowadzonych przezeń zakładów za okres od 1 kwietnia 1936 r. do 31 marca 1937 r. (1936/1937). (mps. Bibl.. Tyfl., Laski).
Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi za 1953 r. (1953). (mps. Bibl. Tyfl., Laski).
Statut Towarzystwa Opieki nad ociemniałymi w Królestwie Polskim (1911).[Warszawa]: Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi w Królestwie Polskim.
Villey, Pierre (1977). Niewidomy dobroczyńca niewidomych, Maurycy de la Sizeranne. W: Wypisy tyflologiczne. Wybrała i oprac. s. C. Gawrysiak, cz. 1. Warszawa: ATK,
s. 43-66. W: E. Czacka, O niewidomych. Oprac. M. Banaszek, Warszawa, Wydaw. UKSW, 2008, s. 117-153.
Wyrzykowska, Zofia (2002). Historia 50-letniej działalności 1910-1960 Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi w Laskach. Laski: TOnO.
Zarządzenie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dn. 24 maja 1934 r. nr IIP-3133/34 o wprowadzeniu w szkołach specjalnych dla niewidomych polskiego alfabetu oraz skrótów ortograficznych (1934).
Zybert, Elżbieta Barbara (2007), Jakość w działalności bibliotek: oceny – pomiary – narzędzia. Warszawa: Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej i Dokumentacyjnej.
Żółtowski, Michał (1999). Blask prawdziwego światła. Matka Elżbieta Róża Czacka i jej dzieło. Lublin: Er-Art.
Afiliacja: Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii, Uniwersytet Warszawski , Polska
Biogram:
Główne zainteresowania badawcze: funkcjonowanie ruchu wydawniczego i księgarskiego w latach 1945-1956 w Polsce; biblioteki w Polsce w latach 1945-1956; kolekcje, księgozbiory i biblioteki z XIX w.; współczesne media w Polsce, szczególnie prasa, terapia czytelnicza. W dorobku kilkadziesiąt artykułów w czasopismach naukowych i pracach zbiorowych oraz książki Biblioteka, której nie ma… Andrzej Edward Koźmian i jego książki (2015) i Bajka jak lekarstwo. Zastosowanie bajkoterapii w terapii pedagogicznej (2015, współautorstwo). Współredakcja książek Na co dzień i od święta. Książka w życiu Polaków w XIX-XXI wieku (Warszawa, 2015) oraz Policies, their Implementation and Results (Frankfurt am Main, 2015). Od 2008 r. sekretarz czasopisma naukowego „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi”.
Autor składa oświadczenie o oryginalności przesłanego tekstu, a w umowie wydawniczej przenosi na rzecz Wydawcy nieodpłatnie majątkowe prawa autorskie w zakresie jednorazowego opublikowania dzieła.
CC BY-NC-ND 4.0 Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe
