Tyflografika – szansa na nowe oblicze książki niewidomego i obecność jej użytkowników w świecie informacji? W kręgu rozważań bibliologiczno-tyflologicznych
Małgorzata Czerwińska
Afiliacja: Uniwersytet Zielonogórski, Polska
Abstrakt
Teza/cel artykułu – Opracowanie niniejsze jest próbą usystematyzowania podstawowej wiedzy z zakresu problematyki tyflografiki, czyli reprezentacji dotykowej dla niewidomych, tyflopsychologicznych uwarunkowań jej redagowania, produkcji, jej funkcji w procesie edukacji i rehabilitacji oraz inkluzyjnego znaczenia dla społecznego funkcjonowania osób z niepełnosprawnością wzroku, w tym dostępu do informacji i dóbr kultury. Celem jest wprowadzenie zagadnień rysunku reliefowego, jako elementu książki niewidomego, do obszaru nauk bibliologicznych. Metody badawcze – Na podstawie źródeł publikowanych i niepublikowanych oraz obserwacji uczestniczącej przedstawiono porównawcze ustalenia pojęciowe i terminologiczne z zakresu tradycyjnej ilustracji książkowej i tyflografiki. Wyniki i wnioski – Dokonano zwięzłego opisu genezy i rozwoju tyflografiki na świecie i w Polsce, koncentrując się na fundamentalnym znaczeniu działalności Martina Kunza. Zaprezentowano współczesną systematyzację tyflografiki. Opierając się na podstawowej wiedzy tyflopsychologicznej na temat specyfiki procesów poznawczych u niewidomych, nakreślono kluczowe zasady przygotowywania poprawnych merytorycznie przedstawień tyflograficznych. Rozważania kończą postulaty badawcze oraz praktyczne, których realizacja warunkuje wypełnianie przez tyflografikę funkcji poznawczych, kształcących, wychowawczych, rozrywkowych, informacyjnych, edukacyjnych i rehabilitacyjnych.
Słowa kluczowe
Tyflografika; Ilustracja; Reprezentacja wypukła; Niewidomy; Procesy poznawcze; Edukacja; Rehabilitacja; Wykluczenie informacyjne; Inkluzja społeczna
Bibliografia
Adaptacja podręczników [online], [dostęp: 20.05.2016]. Dostępny w WWW: <http://www.ore.edu.pl> (Wydziały ORE → Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych → Adaptacja podręczników).
Atlas Geograficzny Europy. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Polski Związek Niewidomych 2006.
Atlas Geograficzny Polski. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Polski Związek Niewidomych 2004.
Bendych, Ewa (1994). Badania nad rysunkiem niewidomego dziecka. Cz. 1. Szkoła Specjalna, nr 5, s. 276-287.
Bendych, Ewa (1995a). Badania nad rysunkiem niewidomego dziecka. Cz. 2. Szkoła Specjalna, nr 1, s. 3-15.
Bendych, Ewa (1995b). Badania nad rysunkiem niewidomego dziecka. Cz. 3. Szkoła Specjalna, nr 3, s. 141-153.
Cackowska, Maria (2009). Czym jest książka obrazkowa? O pojmowaniu książki obrazkowej w Polsce. Cz. 1. Ryms – Kwartalnik o Książkach dla Dzieci i Młodzieży, nr 5, s. 9 [online], [dostęp: 20.05.2016]. Dostępny w WWW: <http://ryms.pl/artyuLszczegoly/12/index.html>.
Cackowska, Maria (2009). Czym jest książka obrazkowa? O pojmowaniu książki obrazkowej w Polsce. Cz. 2. Ryms – Kwartalnik o Książkach dla Dzieci i Młodzieży, nr 6, s. 14-16[online], [dostęp: 20.05.2016]. Dostępny w WWW: <http://ryms.pl/artyuLszczegoly/12/index.html>.
Cackowska, Maria (2009/2010). Czym jest książka obrazkowa? O pojmowaniu książki obrazkowej w Polsce. Cz. 3. Ryms – Kwartalnik o Książkach dla Dzieci i Młodzieży, nr 8, s. 12-13 [online], [dostęp: 20.05.2016]. Dostępny w WWW: <http://ryms.pl/artyuLszczegoly/12/index.html>.
Chojecka, Anna; Magner, Marian; Szwedowska, Elżbieta; Więckowska, Elżbieta (2008). Nauczanie niewidomych dzieci rysunku: Przewodnik dla nauczyciela. Laski: TOnO.
Cybulski, Radosław (1986). Książka współczesna: Wydawcy, rynek, odbiorcy. Warszawa: PWN.
Czerwińska, Małgorzata (1999). Pismo i książka w systemie Louisa Braille’a w Polsce. Historia i funkcje rewalidacyjne. Warszawa: Wydaw. SBP.
Czerwińska, Małgorzata (2004). Niewidomy. W: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. T. 3: M-O. Warszawa: Wydaw. Akademickie „Żak”, s. 685-693.
Czerwińska, Małgorzata (2015). Early support in the development of blind children by means of a Braille system and tactile books. W: Early support for a Child with a Disability in the Polish and International Perspective. Eds. J. Bąbka, A.I. Brzezińska. Toruń: Wydaw.Adam Marszałek, s. 112-130.
Fedorowicz, Małgorzata (2002). Specjalne materiały czytelnicze dla osób niepełnosprawnych: Zarys dziejów, formy, obieg społeczny. Toruń: Wydaw. UMK.
Fedorowicz-Kruszewska, Małgorzata; Cyrklaff, Magdalena J. (2016). Media w środowisku osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Toruń: Wydaw. WSB.
Fromm, Wolfgang (1983). Zasady i metody percepcji rysunków wypukłych. Review of European Blind, nr 4 (XLII) (mps tłum. pol., Bibl. Tyfl., Laski).
Głombiowski, Karol (1980). Książka w procesie komunikacji społecznej. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydaw. Polskiej Akademii Nauk.
Głombiowski, Karol (1985). Teoria i metodologia nauki o książce. Gdańsk: Wydaw. Uniwersytetu Gdańskiego.
Grzegorzewska, Maria (1964). Wybór pism. Warszawa: PWN.
J. W. (Janina Wiercińska) (1982). Ilustracja. W: Współczesne polskie drukarstwo i grafika książki: Mały słownik encyklopedyczny. Red. B. Kleszczyński, K. Racinowski. Wrocław: „Ossolineum”, s. 109-112.
Jakubowski, Marek (2009a). Trwałe tyflografiki na nietrwałym papierze. Tyfloświat, nr 4 (6), s. 48-54 [online], [dostęp: 20.05.2016]. Dostępny w WWW: <http://www.firr.org.pl/uploads/PUB/Tyfloswiat_4_2009_0.pdf>.
Jakubowski, Marek (2009b). Tyflografika – historia i współczesność, metody i technologie. Tyfloświat, nr 1(3), s. 36-40 [online], [dostęp: 20.05.2016]. Dostępny w WWW: <http://www.firr.org.pl/uploads/PUB/Tyfloswiat-01_2009.pdf>.
Jakubowski, Marek (2009c). Tyflografika – ksero dla niewidomych. Tyfloświat, nr 2 (4), s. 8-11 [online], [dostęp: 20.05.2016]. Dostępny w WWW: <http://www.tyfloswiat.pl/files/Tyfloswiat_2_2009_1.pdf>.
Jakubowski, Marek (2010). Zrób to sam – narzędzie do tworzenia tyflografik. Tyfloświat,nr 1 (7), s. 32-43 [online], [dostęp: 20.05.2016]. Dostępny w WWW: <http://www.firr.org.pl/uploads/PUB/tyfloswiat_1_2010_0.pdf>.
Kaczmarek, Anna, red. (2003). Nowoczesne techniki kształcenia dzieci niewidomych i słabowidzących. Europejska Konferencja, Owińska, 25-26.04.2003 r. Poznań: Wydaw. eMPi2.
Kazanowska, Bożena (2012). Książki dotykowe dla małych dzieci – czyli zrób to sam. W: Jak przygotować niewidome dziecko do nauki Brajla? Przewodnik dla rodziców i nauczycieli. Red. M. Paplińska. Warszawa: Fundacja Polskich Niewidomych i Słabowidzących „Trakt”, s. 96-104.
Komza, Małgorzata (1987). Mickiewicz ilustrowany. Wrocław: „Ossolineum”.
Lachów, Wola N (1978). Szkice z teorii sztuki książki. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydaw. Polskiej Akademii Nauk.
Lewandowicz-Nosal, Grażyna (2012). Od czterech do sześciu: Książki dla przedszkolaka. Warszawa: Wydaw. SBP.
Majewski, Tadeusz (2002). Tyflopsychologia rozwojowa: Psychologia dzieci niewidomych i słabowidzących. Warszawa: PZN.
Malinowska, Tekla; Syta, Ludwik (1981). Redagowanie techniczne książki. Warszawa: WNT.
Mendruń, Józef; Oleksiak, Elżbieta, red. (2010). Tyflokartografia. Przegląd Tyflologiczny, nr 1-2 (40-41).
Migoń, Krzysztof (2003). Bibliologiczne problemy książki ilustrowanej. W: Sztuka książki: Historia – teoria – praktyka. Red. M. Komza. Wrocław: Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 13-34.
Pilecka, Władysława (1987). Wybrane zagadnienia tyflopsychologii. W: Psychologia defektologiczna. Red. A. Wyszyńska. Warszawa: PWN, s. 85-113.
Skierkowska, Elżbieta (1969). Współczesna ilustracja książki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Słońska, Irena (1977). Psychologiczne problemy ilustracji dla dzieci. Warszawa: PWN.
Szuman, Wanda (1967). O dostępności rysunku dla dzieci niewidomych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Talukder, Alina (2009). Życie dziecka bez obrazków. Tyfloświat, nr 1(3), s. 36-40 [online], [dostęp: 20.05.2016]. Dostępny w WWW: <http://www.firr.org.pl/uploads/PUB/Tyfloswiat-01_2009.pdf>.
Talukder, Alina; Jakubowski, Marek (2003). Technologia tworzenia map i planów wypukłych dla niewidomych i słabowidzących. Owińska: Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych.Vrtel-Wierczyński S. (1951). Teoria bibliografii w zarysie. Wrocław: Zakład Narodowyim. Ossolińskich.
Wiercińska, Janina (1986). Sztuka i książka. Warszawa: PWN.
Więckowska, Elżbieta (2009a). Tyflografika. Szkoła Specjalna, nr 1, s. 53-65.
Więckowska, Elżbieta (2009b). Zasady redagowania tyflografiki. Tyfloświat, nr 3(5), s. 7–13[online], [dostęp: 20.05.2016]. Dostępny w WWW: <http://www.firr.org.pl/uploads/PUB/Tyfloswiat-03_2009.pdf>.
Więckowska, Elżbieta (2011). Tyflografika – konieczność czasu. W: Środowisko Lasek w perspektywiehistorii i chrześcijańskiej myśli pedagogicznej. Red. J. Placha. Warszawa: Wydaw.UKSW, s. 283-291.
Więckowska, Elżbieta, red. (2011). Instrukcja tworzenia i adaptowania ilustracji i materiałów tyflograficznych dla uczniów niewidomych. Opracowana na zlecenie Departamentu Zwiększania Szans Edukacyjnych Ministerstwa Edukacji Narodowej, przez zespół tyflopedagogów ze Specjalnych Ośrodków Szkolno-Wychowawczych w Polsce w składzie: Marek Jakubowski (Owińska) , Krystyna Kauba (Laski), Leszek Ogórek, Jolanta Ogórek (Kraków), Iwona Pawłowska (Warszawa), Alina Talukder (Owińska), s. Elżbieta Więckowska (Laski). Bydgoszcz, Laski, Kraków, Owińska (mps, Bibl. Tyfl., Laski).
Afiliacja: Uniwersytet Zielonogórski, Polska
Biogram:
Małgorzata Czerwińska, dr hab. nauk humanistycznych w zakresie bibliologii i informatologii; związana również z pedagogiką specjalną, zwłaszcza tyflopedagogiką; bibliotekoznawca, specjalista z zakresu informacji naukowej, nauczyciel; dziennikarz, profesor Uniwersytetu Zielonogórskiego. Przewodnicząca Rady Naukowej Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. C. Norwida w Zielonej Górze. Autorka ponad 80 publikacji recenzowanych (książki, wydawnictwa pod redakcją, hasła encyklopedyczne, artykuły w pracach zbiorowych i czasopismach) i około 250 publikacji prasowych (publicystyka społeczno-kulturalna, wywiady, felietonistyka, recenzje).
Autor składa oświadczenie o oryginalności przesłanego tekstu, a w umowie wydawniczej przenosi na rzecz Wydawcy nieodpłatnie majątkowe prawa autorskie w zakresie jednorazowego opublikowania dzieła.
CC BY-NC-ND 4.0 Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe
