Z miłości i z obowiązku. Związek Księgarzy Polskich i jego próby kontynuowania misji w początkach rządów komunistycznych w Polsce (1945-1950)
Marek Tobera
Afiliacja: Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii, Uniwersytet Warszawski, Polska
Abstrakt
Teza/cel artykułu – Artykuł nawiązuje do burzliwych dziejów Związku Księgarzy Polskich (1908-1950) – organizacji branżowej o bogatej tradycji, zabiegającej od początku swej działalności o korzystną regulację rynku i odpowiedni poziom kultury zawodu. Rozważania dotyczą zagadnień związanych z próbą kontynuacji misji Związku w odniesieniu do pierwszego pięciolecia powojennego. Metoda badań – Podstawę źródłową opracowania stanowią dokumenty z Archiwum Akt Nowych w Warszawie, a także informacje z artykułów ówczesnej prasy branżowej. Analizowano głównie dokumenty zespołu ZKP z AAN, artykuły i informacje zaczerpnięte z „Przeglądu Księgarskiego” oraz opublikowane wspomnienia księgarzy dotyczące omawianego okresu. Wyniki i wnioski – W warunkach powojennych, mimo coraz bardziej brutalnych szykan ze strony władz, ZKP próbował podtrzymać swe najlepsze tradycje. Troskę o kontynuację tej misji ukazano w tekście, szerzej omawiając zagadnienia związane z pracami związkowej Komisji Weryfikacyjnej, dążącej do wyeliminowania ze środowiska osób splamionych kolaboracją z okupantem niemieckim; zaprezentowano też kwestie dotyczące budowy księgarskiego ośrodka w Przeźmierowie oraz kontynuacji edycji „Przeglądu Księgarskiego” – organu prasowego ZKP, ukazującego się od 1910 r., a zamkniętego w 1950 r.
Słowa kluczowe
Księgarstwo polskie; Misja księgarstwa polskiego; Polityka władz komunistycznych w sprawach wydawniczo-księgarskich (1945-1950); Rynek książki w Polsce (1945-1950); Ustanowienie państwowego monopolu w handlu książką w Polsce (1950); Związek Księgarzy Polskich
Bibliografia
Ad [Klimowicz, Adam] (1947). Po Walnym Zgromadzeniu Związku Księgarzy Polskich. Biuletyn Księgarstwa Spółdzielczego, nr 7/8, s. 101-102.
Akademia Stalinowska. Przegląd Księgarski 1949, nr 24, s. 319.
Arct, Stanisław (1949). Ten dom powstał z ducha księgarskiego. Przegląd Księgarski, nr 14, s. 152.
Arct, Stanisław (1946). Odbudowa książki w Polsce. Podstawy faktyczne i liczbowe. Warszawa 1946.
Bocheński, A.; Żynda, B. (1947). „Przegląd Księgarski” wraca do stolicy. Przegląd Księgarski, nr 12, s. 302.
Borudzka, Wanda (1950). Książka na kołach. Przegląd Księgarski, nr 9/10, s. 74.
Bromberg, Adam (1958). Książki i wydawcy. Ruch wydawniczy w Polsce Ludowej w latach 19441957. Warszawa.
Bromberg, Adam (1966). Książki i wydawcy. Ruch wydawniczy w Polsce Ludowej 1944-1964. Warszawa.
Dar Koła Warszawskiego ZKP dla Przezmirowa (1950). Przegląd Księgarski, nr 13/14, s. 112.
Dippel, Stefan (1976). O księgarzach, którzy przeminęli. Wrocław.
Ea [Aniszczenko, Edward] (1946). Brońmy słuszności. Przegląd Księgarski, nr 5, s. 110.
Fiszer, Ludwik (1959). Wspomnienia starego księgarza. Warszawa.
Hojny dar na Dom Księgarza w Przezmirowie (1949). Przegląd Księgarski, nr 20, s. 253.
Hussak, Tadeusz (2010). Dorobek kształcenia księgarzy (60 lat istnienia szkół księgarskich). Warszawa.
Jarosz, Dariusz (2010). Dzieje książki w Polsce. Wybór źródeł. Warszawa.
Klukowski, Bogdan (2008). Księgarstwo i zawód księgarza w Polsce. Publikacja przygotowana z okazji stulecia powstania Związku Księgarzy Polskich. Warszawa.
Kłossowski, Andrzej (1984). Tradycje polskich organizacji księgarskich. Warszawa.
Komisja weryfikacyjna (1950). Przegląd Księgarski, nr 7/8, s. 56.
Kondek, Stanisław Adam (1993). Władza i wydawcy. Polityczne uwarunkowania produkcji książek w Polsce w latach 1944-1949. Warszawa.
Kondek, Stanisław Adam (1999). Papierowa rewolucja. Oficjalny obieg książek w Polsce w latach 1948-1955. Warszawa: Biblioteka Narodowa.
Kossuth, Alina (1989). Związek Księgarzy Polskich 1918-1950. Księgarz, nr 2, s. 5-20.
Kraśko, Nina (1997). Związek Księgarzy Polskich a problemy obiegu książki w II Rzeczypospolitej. W: Instytucje – publiczność – sytuacje lektury. Red. Janusz Kostecki. Warszawa: Wydaw. Biblioteki Narodowej, t. 6, s. 143-161.
Listy otwarte w sprawie Przezmirowa (1948). Przegląd Księgarski, nr 9, s. 1- 2.
Łusakowska, Maria (1967). Pierwsi księgarze powojennej Warszawy (Wspomnienie). Księgarz, nr 1, s. 1-9.
Mackiewicz, W. (1949). Nad Przezmirowem świeci słońce. Przegląd Księgarski, nr 15, s. 169170.
Męczyński, Tadeusz (1962). Lata z książką. Łódź.
Muszkowski, Jan (2015). Życie książki. Edycja krytyczna na podstawie wydania z 1951 r. Oprac. Grzegorz Czapnik i Zbigniew Gruszka. Łódź- Warszawa.
Ofiara na Przezmirów (1950). Przegląd Księgarski, nr 9/10, s. 83.
Pazyra, Stanisław (1970). Z dziejów książki polskiej w czasie drugiej wojny światowej. War- szawa.
Pfeiffer-Milerowa, Halina (1978). Z działalności księgarstwa warszawskiego w latach 19451949. Księgarz, nr 2, s. 21-32.
Pierwsze Walne Zgromadzenie Związku Księgarzy Polskich (1946). Przegląd Księgarski, nr 1, s. 5-6.
Przejęcie 3-letnich zawodowych kursów księgarskich przez Centralny Urząd Szkolenia Zawodowego (1950). Przegląd Księgarski, nr 13/14, s. 112.
Salinger, R. (1971). Przegląd Księgarski w latach 1918-1939. Księgarz, nr 3, s. 34-44.
Schronisko Księgarza Polskiego w Przezmirowie (1946). Przegląd Księgarski, nr 4, s. 69.
Stemaryt [Żynda, Bolesław] (1949). Byliśmy w Domu Księgarza w Przezmirowie. Przegląd Księgarski, nr 7/8, s. 79.
Szymański, Mieczysław (1981). Pierwsze powojenne dziesięciolecie. Księgarz, nr 4, s. 19-37.
Tarkowski, Stanisław (1947). Sprawozdanie Komisji Weryfikacyjnej z działalności od 23 IX 45 do 15 VI 47. Przegląd Księgarski, nr 8/9, s. 173-174.
Tarkowski, Stanisław (1949). Nasz bilans za rok 1949. Przegląd Księgarski, nr 24, s. 309.
Tobera, Marek (2012a). Od „Przeglądu Księgarskiego” do „Biblioteki Analiz”. Uwagi na temat dziejów polskiej prasy branżowej o rynku książki (1910-2010). W: 350 lat prasy polskiej. Red. M. Jabłonowski i in. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, Instytut Dziennikarstwa UW, Instytut Informacji Naukowej Studiów Bibliologicznych UW, s.135-156.
Tobera, Marek (2012b). Władza i księgarze prywatni (1945-1950). W: Nie po myśli władzy. Studia nad cenzurą i zakresem wolności słowa na ziemiach polskich od wieku XIX do czasów współczesnych. Red. D. Degen i M. Żynda. Toruń: UMK, s. 99-128.
Tobera, Marek (2014). Księgarstwo spółdzielcze i prywatne w dobie trójsektorowości polskiego rynku książki (1945-1950). Przegląd Biblioteczny, z. 3, s. 329-364.
Tobera, Marek (2015). Księgarskie świętowanie i codzienność w latach 1945- 1950. W: Na co dzień i od święta. Książka w życiu Polaków w XIX-XXI wieku. Red. A. Chamera-Nowak, D. Jarosz. Warszawa, s. 601-612.
Tobera, Marek (2018). „Przy odbudowie Polski przede wszystkim o książce trzeba pamiętać”. Kształtowanie się misji Związku Księgarzy Polskich (do 1945 r.). Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi, t. 12, s. 237-250.
Wznawiamy pracę (1946). Przegląd Księgarski, nr 1, s. 1.
Z dyskusji nad „Przeglądem Księgarskim” (1947). Przegląd Księgarski, nr 6/7, s. 128-133.
Żynda, Bolesław (1949). Dom Księgarza w Przezmirowie. Przegląd Księgarski, nr 15, s. 168.
Afiliacja: Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii, Uniwersytet Warszawski, Polska
Biogram:
Marek Tobera, adiunkt, dr hab. w Katedrze Książki i Historii Mediów, Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW, kierownik Podyplomowych Studiów Polityki Wydawniczej i Księgarstwa UW; poprzednio związany z m.in. z Instytutem Badań Literackich PAN, redakcją „Notesu Wydawniczego” i spółką wydającą to czasopismo, a także Główną Księgarnią Naukową im. B. Prusa w Warszawie. Zajmuje się problematyką rynku książki w XX w. oraz historią prasy. Opublikował m.in. „Wesołe gazetki”. Prasa satyryczno-humorystyczna w Królestwie Polskim 1905-1914, Warszawa – Łódź 1988; W tym niezwykłym czasie. Początki transformacji polskiego rynku książki (1989-1995), Warszawa 2013 (wspólnie z Bogdanem Klukowskim); Prasa Królestwa Polskiego w opinii władz cenzury rosyjskiej (1901-1914). Dokumenty, Warszawa 2013 (wspólnie z Januszem Kosteckim); Cenzura pieczati w Carstwie Polskom w konce XIX wieka, w: Cenzura w Rossii. Istorija i sowremiennost’, red. W.R. Firsow, t. 7, St. Peterburg 2015, s. 225-244; a także artykuły na temat historii księgarstwa polskiego w XX w., m.in. Władza i księgarze prywatni (1945-1950), w: Nie po myśli władzy. Studia nad cenzurą i zakresem wolności słowa na ziemiach polskich od wieku XIX do czasów współczesnych, red. D. Degen i M. Żynda, Toruń 2012, s. 99-128; „Księgarstwo spółdzielcze i prywatne w okresie trójsektorowości polskiego rynku książki, „Przegląd Biblioteczny” 82 (2014), z. 3, s. 329-364; Księgarskie świętowanie i codzienność w latach 1945-1950, w: Na co dzień i od święta. Książka w życiu Polaków w XIX-XXI wieku, red. A. Chamera-Nowak i D. Jarosz, Warszawa 2015, s. 601-612; „Przy odbudowie Polski przede wszystkim o książce trzeba pamiętać”. Kształtowanie się misji Związku Księgarzy Polskich (do 1945 r.), „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi”, t. 12 (2018), s. 237-250.
Autor składa oświadczenie o oryginalności przesłanego tekstu, a w umowie wydawniczej przenosi na rzecz Wydawcy nieodpłatnie majątkowe prawa autorskie w zakresie jednorazowego opublikowania dzieła.
CC BY-NC-ND 4.0 Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe
