Książka – Naród – Państwo. Czechosłowacka ustawa o bibliotekach publicznych z 1919 roku
Grzegorz Nieć
Afiliacja: Instytut Nauk o Informacji, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Polska
Abstrakt
Teza/cel artykułu – Czechy są krajem o wysokim i ugruntowanym czytelnictwie. Książka oraz wszystkie instytucje z nią związane odegrały istotną rolę w historii narodu i państwa i zajmują wciąż ważne miejsce w życiu społeczeństwa. Już w kilka miesięcy po proklamowaniu w 1918 r. Republiki Czechosłowackiej uchwalono ustawę o bibliotekach publicznych, którą w ciągu kilku lat wprowadzono, pokrywając cały kraj siecią ogólnodostępnych bibliotek. Celem artykułu jest przedstawienie najważniejszych założeń i uwarunkowań Ustawy z 1919 r. w kontekście dziejów książki i czytelnictwa na ziemiach czeskich, jak też pod wieloma względami odmiennej sytuacji pozostałych części państwa – Słowacji i Rusi Podkarpackiej oraz licznych mniejszości zamieszkujących jego terytorium. Metody badań – Wykorzystano źródła oraz dostępną dawną i najnowszą literaturę przedmiotu – czeską, słowacką i polską. Wyniki i wnioski – Czechosłowacka ustawa o bibliotekach publicznych jest doniosłym i ważnym wydarzeniem w dziejach Czech i Słowacji, bezprecedensowym w kontekście czasu i miejsca, jak też trwałości efektów. W sposób szczególny pokazuje miejsce oświaty, książki i biblioteki w koncepcjach politycznych i społecznych czeskich elit XIX i XX w.
Słowa kluczowe
Biblioteki publiczne; Czechosłowacja; Czytelnictwo; Prawo biblioteczne
Bibliografia
Balcerak, Wiesław (1974). Powstanie państw narodowych w Europie Środkowo-Wschodniej. Warszawa: PWN.
Baxa, Bogumił (1925). Podstawy organizacji Państwa Czechosłowackiego. W: Czechosłowacja, red. B. Vydra. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka, s. 33-52.
Bohatcová, Mirjam a kol. (1990). Česká kniha v proměnách staletí. Praha: Panorama.
Čapek, Karol (1981). Marsjasz czyli na marginesie literatury (1919-1931). Przeł. i wstęp H. Janaszek-Ivaničková. Kraków: Wydaw. Literackie.
Cejpek, Jiří a kol. (2002). Dějiny knihoven a knihovnictví. Praha: Univerzita Karlova v Praze; Nakladatelství Karolinum.
Doležal, Jiří (1996). Česká kultura za Protektorátu. Školství, písemnictví, kinematografie. Praha: Narodní filmový archiv.
Fridrich, František (1931). Veřejné knihovny obecní v Československu 1919-1929. Knihovní zákon, jeho provádění a výsledky. Praha: Masarykův lidovýchovný ústav.
Goeij de, Hana (2016). Why Libraries Are Everywhere in the Czech Republic [online]. The New York Times; [dostęp: 1.05.2019]. Dostępny w WWW: https://www.nytimes.com/2016/07/22/world/what-in-the-world/why-libraries-are-everywhere-in-the-czech-republic. html.
Hájková, Dagmar; Horák Pavel, eds. (2018). Republika Československá 1918-1939. Praha: NLN.
Hujer, Oldřich, red. (1934). Československá vlastivěda. Red. V. Dědina. t. 3: Jazyk. Praha: „Sfinx”.
Janáček, Pavel. (2004). Literární brak. Operace vyloučení, operace nahrazení 1938-1951. Brno: Host.
Jedlička, Jaromír; Kurka, Ladislav (1965), Výzkum vztahu knihy a čtenáře v ČSSR [online], UCL.CAS [dostęp: 28.04.2019]. Dostępny w WWW: http://www.ucl.cas.cz/edicee/data//prirucky/ctenarstvi/VVK/VVK.pdf.
Kasper, Tomáš; Kasperová, Dana; Pánková Markéta, eds. (2018). „Národní” školství za první československé republiky. red. Praha: Akademia.
Kościelak, Lech (2010). Historia Słowacji, Wrocław: ZNiO.
Migoń, Krzysztof (1979). Z dziejów nauki o książce. Wrocław: Wydaw. Ossolineum.
Novotný, František (1962). Československé knihovnické zákonodárství. Cesta k zakonu jednotné soustavě knihoven a jeho uskutečňování. Praha: Orbis.
Pasiar, Štefan (1977). Dejiny knižníc na Slovensku. Bratislava: Slovenské pedagogické nakladatelstvo.
Pokorný, Jiří (2018). Vzdělání a výchova. W: Republika Československá 1918-1939. eds. D. Hájková, Dagmar, P. Horák Pavel. Praha: NLN, s. 336-350.
Richter, Vit (2014). The development of Czech libraries 1990-2013. „Library Trends” vol. 23, nr 2, pp. 161-182.
Rychlík, Jan (2015). Češi a Slováci ve 20. stoleti. Spolupráce a konflikty 1914–1992. Praha: Vyšehrad.
Rychlík, Jan (2018), Multinacionální stát. W: Republika Československá 1918-1939. eds. D. Hájková, Dagmar, P. Horák Pavel. Praha: NLN, s. 144-161.
Šimeček, Zdeněk; Trávníček Jiří (2014). Knihy kupovati... Dějiny knižního trhu v českých zemích. Praha: Academia.
SKS (2019). Skromné začátky střediskové knihovny ve Stupně [online]. Sředisková knihovna Stupno [dostęp: 1.05.2019]. Dostępny w WWW: https://knihovnastupno.webk.cz/pages/o-knihovne.html.
Stehlík, Michal (2015), Slovensko. Země probuzená, 1918-1938. Praha: Akademia.
Švec, Štefan (2014). Česky psané časopisy pro děti (1850–1989). Praha: Univerzita Karlova v Praze; Nakladatelství Karolinum; Narodní muzeum.
Sýkora, Karel (1940). Knihovnické bolesti. W: České veřéjné knihovny 1940. Přednášky konané na 14. Sjezdu českých kníhovniků v Pardubicích 30. Června 1940., Praha: Ústřední spolek českých knihovniků.
Szyjkowski, Marian (1948). Czeskie odrodzenie w XIX wieku. Łódź: SW „Czytelnik”.
Tarajło-Lipowska, Zofia (2010). Historia literatury czeskiej. Zarys. Wrocław: ZNiO – Wydawnictwo.
Tomaszewski, Jerzy (2014). Republika Czeska 1918-2013. Warszawa: Wydaw. DiG.
Trávníček, Jiří (2018). První čtenářská republika. W: P. Šámal a kol., Literární kronika první republiky. Události, díla. souvislosti. Praha: Nakladatelství Akademia; Středisko společných čnností AV ČR; Památník národního písemnictví, s. 114-118.
Velčovský, Václav (2016). Čeština pod hákovým křížem. Praha: Univerzita Karlova Nakladatelství Karolinum; Ústav pro studium totalitních režimů.
Voit, Petr (1990). Pražské Klementinum. Praha: Narodní knihovna v Praze.
Volf, Josef (1931). Dějiny veřejných půjčoven knih v Čechách do r. 1848. Praha: Obce Pražské.
Wögerbauer, Michael a kol. (2015). V obecném zájmu. Cenzura a sociální regulace literatury v moderní české kultuře 1749-1938. T. 1-2. Praha: Akademia; Ústav pro českou literaturu AV ČR.
Wydra, Bogumił, red. (1925). Czechosłowacja. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka.
Afiliacja: Instytut Nauk o Informacji, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Polska
Biogram:
Grzegorz Nieć, dr hab., jest profesorem nadzwyczajnym, zatrudnionym w Instytucie Nauk o Informacji Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Główne obszary jego zainteresowań badawczych to: dawna i współczesna kultura książki Polski i Czech, antykwarstwo i bibliofilstwo, dzieje prasy polskiej XIX i XX w.; edytorstwo źródeł. Opublikował m.in.: Jakub Szymkiewicz „Szlachcic na Łopacie” – satyryczny reporter „Wiadomości Brukowych” (Kraków, 2006); Bibliografia historii prasy polskiego ruchu ludowego (wspólnie z W.M. Kolasą, Warszawa 2012); Wtórny rynek książki w Polsce. Instytucje, asortyment, uczestnicy (Kraków 2016), kilka haseł w Encyklopedii książki (Wrocław 2017) oraz krytyczne wydania ineditów Stanisława Tarnowskiego.
Autor składa oświadczenie o oryginalności przesłanego tekstu, a w umowie wydawniczej przenosi na rzecz Wydawcy nieodpłatnie majątkowe prawa autorskie w zakresie jednorazowego opublikowania dzieła.
CC BY-NC-ND 4.0 Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe
