FROM HISTORICAL TREASURES TO THE IDEA OF PROTECTING POLISH WRITTEN HERITAGE
DOROTA PIETRZKIEWICZ
https://orcid.org/0000-0003-3870-5308
Afiliacja: Faculty of Journalism, Information and Book Studies; University of Warsaw, Polska
Abstrakt
Thesis/Purpose of the Article – The aim of this article is to present the process of developing the concept of securing and protecting the most valuable objects in Polish libraries. Its origins date back to historical times, but it was not until the second half of the 1970s that it took on a specific systemic and organizational form. The 1990s and the first decade of the 21st century brought legal solutions aimed at protecting library collections in Poland. Bibliological research, in the context of political and social phenomena, creates the opportunity for comprehensive and in-depth understanding of the various mechanisms related to the cultural significance and impact of book collections, especially historical collections, which constitute the core of the national library resources. Methods – The text was prepared using the bibliographic method, supported by the analysis of source materials in the form of minutes and resolutions of the National Library Resource Council held at the National Library. Results – The article presents the importance of creating the National Library Resource for protecting and ensuring the continuity of the Polish cultural heritage and building a national and European identity.
Bibliografia
Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (1997). Dziennik Ustaw Rzeczy-pospolitej Polskiej, 85, item 539.
Ustawa z dnia 7 listopada 1996 r. o obowiązkowych egzemplarzach bibliotecz-nych (1996). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 152, item 722.
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (2003). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 162, item 1568.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 24 listopada 1998 r. w sprawie ustalenia wykazu bibliotek, których zbiory tworzą narodowy zasób biblio-teczny, określenia organizacji tego zasobu oraz zasad i zakresu jego szcze-gólnej ochrony (1998). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 145, item 955.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 4 lipca
2012 r. w sprawie narodowego zasobu bibliotecznego (2012). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, item 797.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 16 wrze-śnia 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie narodowego zasobu bi-bliotecznego (2016). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, item 1548.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 19 lipca
2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie narodowego zasobu biblio-tecznego (2017). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, item 1439.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 27 marca 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie narodowego zasobu biblio-tecznego (2020). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, item 540.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 14 lipca
2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie narodowego zasobu biblio-tecznego (2023). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, item 1345.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 28 kwietnia 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie narodowego zasobu biblio-tecznego (2025). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, item 577.
Obwieszczenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 3 października 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie narodowego zasobu biblio-tecznego (2017). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, item 1948.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 29 paź-dziernika 2008 r. w sprawie sposobu ewidencji materiałów bibliotecznych (2008). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 205, item 1283
Secondary Sources
Bernacki, L. (1921). Biblioteka Narodowa w Warszawie. Nakładem autora.
Bieńkowska, B. (Ed.) (2000). Informator o stratach bibliotek i księgozbiorów domowych na terytoriach polskich okupowanych w latach 1939–1945 (bez ziem wschod-nich). Bogucki Wydaw. Naukowe.
Birkenmajer, A. (1927). “W sprawie Biblioteki Narodowej”, Przegląd Biblioteczny, 1, pp. 24–40.
Demby, S. (1927). “Biblioteki”, Nauka Polska. Jej potrzeby, organizacja i rozwój, 7,
pp. 164–165.
Demby, S. (1928). Biblioteka Narodowa [przemówienie, wygłoszone na zjeździe biblio-tekarzy i bibliofilów polskich we Lwowie dnia 27 maja 1928 roku]. Towarzystwo Bibliofilów Polskich.
El-Abbadi, M., & Fathallah, O. M. (Ed.) (2008). What happened to the ancient Library of Alexandria? Brill.
Gomułka, M. (2017). “Narodowy Zasób Biblioteczny w świetle zmian praw-nych”, Nowa Biblioteka. Usługi, Technologie Informacyjne i Media, 24, (1), pp. 41–55.
Hapanowicz, P. (2021). “Musaeum Polonicum Michała Jerzego Wandalina Mniszcha”, Rocznik Biblioteki Kraków, 5, pp. 368–391.
Harris, J. (2014). Byzantium and the Crusades (second edition.) Bloomsbury Aca-demic.
Karcz-Kaczmarek, M., Kaczmarek, I. (2014) “Narodowy zasób biblioteczny jako dobro chronione w prawie administracyjnym”, In: W Z. Duniewska (Ed.), Dobra chronione w prawie administracyjnym (pp. 239–249). Wydawnictwo Uni-wersytetu Łódzkiego.
Kowalczyk, J., (Ed.) (1993). Ochrona wspólnego dziedzictwa kulturowego. Stowarzy-szenie Konserwatorów Zabytków.
Kuran, M., Wichowa, M. (Ed.) (2022). Jakub Przyłuski (1512–1554) : zarys życia i twórczości literackiej na tle epoki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kutrzeba, S. (1937). Polskie ustawy i artykuły wojskowe: od XV do XVIII wieku. Pol-ska Akademia Umiejętności.
Marszałek, L. (1978). “Narodowy Zasób Biblioteczny”, Przegląd Biblioteczny, 4, pp. 423–432.
Matelski, D. (2003). “Straty polskich dóbr kultury w wojnach ze Szwecją w XVII i XVIII wieku oraz próby ich restytucji”, Archeion: czasopismo naukowe poświę-cone sprawom archiwalnym, (106), pp. 118–139.
Matelski, D., & Witek, Z. K. (2006). Grabież i restytucja polskich dóbr kultury : od czasów nowożytnych do współczesnych. Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych.
“Memoriał o potrzebie ratowania dziedzictwa kultury polskiej w zbiorach bi-bliotecznych i archiwalnych XIX i XX w”. (1998). Archeion. Czasopismo naukowe poświęcone sprawom archiwalnym, 99, pp. 21–35.
Mężyński, A. (2010). Biblioteki Warszawy w latach 1939–1945. Ministerstwo Kul-tury i Dziedzictwa Narodowego. Departament Dziedzictwa Kulturowego.
Pietrzkiewicz, D. (2019). Spory o zbiory. Piotr Bańkowski – rewindykacja i ochrona dziedzictwa piśmienniczego. Wydawnictwo Akademii Humanistycznej im.
A. Gieysztora; Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.
Potrzebnicka, E. (2019). “Stan zachowania zbiorów z XIX i XX wieku w bibliotekach polskich. Raport 2018”, Notes Konserwatorski, 21, pp. 15–45.
Pruszyński, J.P. (1989). Ochrona zabytków w Polsce : geneza, organizacja, prawo. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Russell, J. M. (1999). The writing on the wall : studies in the architectural context of late Assyrian palace inscriptions. Eisenbrauns, Incorporated.
Sałaciński, K. (2015). “Dziedzictwo kultury w konfliktach zbrojnych – prawo, praktyka, nowe wyzwania”, In: E. Mikos-Skuza & K. Sałaciński, Ochrona dziedzictwa kultury w konfliktach zbrojnych w świetle prawa międzynarodowego i krajowego 60 lat Konwencji haskiej i 15 lat jaj Protokołu II. Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej.
Sochocka Dorota. (2011). “Biblioteki starożytności, czyli o tym co było pomiędzy IV dynastią a Konstantynem I”, Nowa Biblioteka, (1), pp. 7–23.
Sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli w 2001 roku (2002). Najwyższa Izba Kontroli.
Stachowska-Musiał, E. (2008). “Ochrona Narodowego Zasobu Bibliotecznego w polskich bibliotekach”, In: Wiedza Obronna. Kwartalnik Towarzystwa Wiedzy Obronnej, 35 (1), pp. 128–134.
Stachowska-Musiał, E. (Ed.). (2007). Zachowajmy przeszłość dla przyszłości. Mate-riały z międzynarodowego seminarium Warszawa, 29–30 marca 2007 r. Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich.
Straty bibliotek w czasie II wojny światowej w granicach Polski z 1945 roku. Wstępny raport o stanie wiedzy. Cz. 1, 2. (1994). Wydaw. Reklama-Wojciech Wójcicki.
Wagner, K., & Kowalski, H. (2022). “Brandskatt – jedno z mrocznych oblicz szwedzkich grabieży w okresie ‘potopu’”, Saeculum Christianum. Pismo Histo-ryczne, 29(2), pp. 139–149.
Wrześniak, M. (2003). “Pod urokiem starożytnego Rzymu. Jan z Ocieszyna Ocieski i Stanisław Reszka – dwaj polscy dyplomaci z XVI wieku w podróży do Italii”, Saeculum Christianum. Pismo Historyczno-Społeczne, 10(2), pp. 177–198.
Ustawa z dnia 7 listopada 1996 r. o obowiązkowych egzemplarzach bibliotecz-nych (1996). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 152, item 722.
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (2003). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 162, item 1568.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 24 listopada 1998 r. w sprawie ustalenia wykazu bibliotek, których zbiory tworzą narodowy zasób biblio-teczny, określenia organizacji tego zasobu oraz zasad i zakresu jego szcze-gólnej ochrony (1998). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 145, item 955.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 4 lipca
2012 r. w sprawie narodowego zasobu bibliotecznego (2012). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, item 797.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 16 wrze-śnia 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie narodowego zasobu bi-bliotecznego (2016). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, item 1548.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 19 lipca
2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie narodowego zasobu biblio-tecznego (2017). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, item 1439.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 27 marca 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie narodowego zasobu biblio-tecznego (2020). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, item 540.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 14 lipca
2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie narodowego zasobu biblio-tecznego (2023). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, item 1345.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 28 kwietnia 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie narodowego zasobu biblio-tecznego (2025). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, item 577.
Obwieszczenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 3 października 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie narodowego zasobu biblio-tecznego (2017). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, item 1948.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 29 paź-dziernika 2008 r. w sprawie sposobu ewidencji materiałów bibliotecznych (2008). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 205, item 1283
Secondary Sources
Bernacki, L. (1921). Biblioteka Narodowa w Warszawie. Nakładem autora.
Bieńkowska, B. (Ed.) (2000). Informator o stratach bibliotek i księgozbiorów domowych na terytoriach polskich okupowanych w latach 1939–1945 (bez ziem wschod-nich). Bogucki Wydaw. Naukowe.
Birkenmajer, A. (1927). “W sprawie Biblioteki Narodowej”, Przegląd Biblioteczny, 1, pp. 24–40.
Demby, S. (1927). “Biblioteki”, Nauka Polska. Jej potrzeby, organizacja i rozwój, 7,
pp. 164–165.
Demby, S. (1928). Biblioteka Narodowa [przemówienie, wygłoszone na zjeździe biblio-tekarzy i bibliofilów polskich we Lwowie dnia 27 maja 1928 roku]. Towarzystwo Bibliofilów Polskich.
El-Abbadi, M., & Fathallah, O. M. (Ed.) (2008). What happened to the ancient Library of Alexandria? Brill.
Gomułka, M. (2017). “Narodowy Zasób Biblioteczny w świetle zmian praw-nych”, Nowa Biblioteka. Usługi, Technologie Informacyjne i Media, 24, (1), pp. 41–55.
Hapanowicz, P. (2021). “Musaeum Polonicum Michała Jerzego Wandalina Mniszcha”, Rocznik Biblioteki Kraków, 5, pp. 368–391.
Harris, J. (2014). Byzantium and the Crusades (second edition.) Bloomsbury Aca-demic.
Karcz-Kaczmarek, M., Kaczmarek, I. (2014) “Narodowy zasób biblioteczny jako dobro chronione w prawie administracyjnym”, In: W Z. Duniewska (Ed.), Dobra chronione w prawie administracyjnym (pp. 239–249). Wydawnictwo Uni-wersytetu Łódzkiego.
Kowalczyk, J., (Ed.) (1993). Ochrona wspólnego dziedzictwa kulturowego. Stowarzy-szenie Konserwatorów Zabytków.
Kuran, M., Wichowa, M. (Ed.) (2022). Jakub Przyłuski (1512–1554) : zarys życia i twórczości literackiej na tle epoki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kutrzeba, S. (1937). Polskie ustawy i artykuły wojskowe: od XV do XVIII wieku. Pol-ska Akademia Umiejętności.
Marszałek, L. (1978). “Narodowy Zasób Biblioteczny”, Przegląd Biblioteczny, 4, pp. 423–432.
Matelski, D. (2003). “Straty polskich dóbr kultury w wojnach ze Szwecją w XVII i XVIII wieku oraz próby ich restytucji”, Archeion: czasopismo naukowe poświę-cone sprawom archiwalnym, (106), pp. 118–139.
Matelski, D., & Witek, Z. K. (2006). Grabież i restytucja polskich dóbr kultury : od czasów nowożytnych do współczesnych. Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych.
“Memoriał o potrzebie ratowania dziedzictwa kultury polskiej w zbiorach bi-bliotecznych i archiwalnych XIX i XX w”. (1998). Archeion. Czasopismo naukowe poświęcone sprawom archiwalnym, 99, pp. 21–35.
Mężyński, A. (2010). Biblioteki Warszawy w latach 1939–1945. Ministerstwo Kul-tury i Dziedzictwa Narodowego. Departament Dziedzictwa Kulturowego.
Pietrzkiewicz, D. (2019). Spory o zbiory. Piotr Bańkowski – rewindykacja i ochrona dziedzictwa piśmienniczego. Wydawnictwo Akademii Humanistycznej im.
A. Gieysztora; Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.
Potrzebnicka, E. (2019). “Stan zachowania zbiorów z XIX i XX wieku w bibliotekach polskich. Raport 2018”, Notes Konserwatorski, 21, pp. 15–45.
Pruszyński, J.P. (1989). Ochrona zabytków w Polsce : geneza, organizacja, prawo. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Russell, J. M. (1999). The writing on the wall : studies in the architectural context of late Assyrian palace inscriptions. Eisenbrauns, Incorporated.
Sałaciński, K. (2015). “Dziedzictwo kultury w konfliktach zbrojnych – prawo, praktyka, nowe wyzwania”, In: E. Mikos-Skuza & K. Sałaciński, Ochrona dziedzictwa kultury w konfliktach zbrojnych w świetle prawa międzynarodowego i krajowego 60 lat Konwencji haskiej i 15 lat jaj Protokołu II. Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej.
Sochocka Dorota. (2011). “Biblioteki starożytności, czyli o tym co było pomiędzy IV dynastią a Konstantynem I”, Nowa Biblioteka, (1), pp. 7–23.
Sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli w 2001 roku (2002). Najwyższa Izba Kontroli.
Stachowska-Musiał, E. (2008). “Ochrona Narodowego Zasobu Bibliotecznego w polskich bibliotekach”, In: Wiedza Obronna. Kwartalnik Towarzystwa Wiedzy Obronnej, 35 (1), pp. 128–134.
Stachowska-Musiał, E. (Ed.). (2007). Zachowajmy przeszłość dla przyszłości. Mate-riały z międzynarodowego seminarium Warszawa, 29–30 marca 2007 r. Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich.
Straty bibliotek w czasie II wojny światowej w granicach Polski z 1945 roku. Wstępny raport o stanie wiedzy. Cz. 1, 2. (1994). Wydaw. Reklama-Wojciech Wójcicki.
Wagner, K., & Kowalski, H. (2022). “Brandskatt – jedno z mrocznych oblicz szwedzkich grabieży w okresie ‘potopu’”, Saeculum Christianum. Pismo Histo-ryczne, 29(2), pp. 139–149.
Wrześniak, M. (2003). “Pod urokiem starożytnego Rzymu. Jan z Ocieszyna Ocieski i Stanisław Reszka – dwaj polscy dyplomaci z XVI wieku w podróży do Italii”, Saeculum Christianum. Pismo Historyczno-Społeczne, 10(2), pp. 177–198.
DOROTA PIETRZKIEWICZ
https://orcid.org/0000-0003-3870-5308
Afiliacja: Faculty of Journalism, Information and Book Studies; University of Warsaw, Polska
https://orcid.org/0000-0003-3870-5308
Afiliacja: Faculty of Journalism, Information and Book Studies; University of Warsaw, Polska
Autor składa oświadczenie o oryginalności przesłanego tekstu, a w umowie wydawniczej przenosi na rzecz Wydawcy nieodpłatnie majątkowe prawa autorskie w zakresie jednorazowego opublikowania dzieła.
CC BY-NC-ND 4.0 Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe
