EKOSYSTEMOWE MYŚLENIE STRATEGICZNE O PRZYSZŁOŚCI BIBLIOTEK
KATARZYNA MATERSKA
https://orcid.org/0000-0002-9194-380X
Afiliacja: Instytut Nauk o Kulturze Uniwersytet Śląski w Katowicach, Polska
Abstrakt
Teza/cel artykułu – Artykuł przedstawia propozycję nowego myślenia o zarządzaniu strategicznym biblioteką w kontekście pojęcia ekosystemu, którego istotę stanowią wzajemne interakcje pomiędzy jego komponentami. Metody badań – Wykorzystano metodę analizy i krytyki piśmiennictwa bibliotekoznawczego oraz analizy pojęciowej. Dokonano systematycznego wyszukiwania w bazach Scopus, Web of Science, LISTA oraz wyszukiwarce zasobów naukowych Google Scholar. Ze względu na interdyscyplinarność podjętej tematyki, uzupełniająco sięgnięto także do różnych teorii: teorii systemów, sieci społecznych, ekologii informacji, ekologii organizacji, prawa oraz zarządzania strategicznego. Wyniki – Analiza publikacji dotyczących wzajemnej relacji pojęć biblioteki i ekosystemu (które w tytule niniejszego artykułu objęto wspólnym określeniem myślenia ekosystemowego) daje się sprowadzić do następujących wariantów modelowych, które scharakteryzowano w tekście: biblioteka jako ekosystem, ekosystem bibliotek (różnych typów) oraz biblioteka jako element różnych innych ekosystemów. W każdym z tych systemów bibliotece przypadają inne role i zadania, inaczej też podchodzi się do kwestii zarządzania biblioteką. Wnioski – Dowiedziono, że koncepcja ekosystemu zyskuje i będzie zyskiwać coraz większe znaczenie w strategicznym zarządzaniu bibliotekami.
Słowa kluczowe
biblioteka; ekosystem biblioteczny; rozwój bibliotek; współpraca bibliotek; zarządzanie strategiczne biblioteką
Bibliografia
American Library Association. (2021, November 13). ALA Ecosystem Initiative.
https://www.ala.org/advocacy/ala-ecosystem-initiative.
Chapman, J. (2020). A conversation about linked data in the library and publis-hing ecosystem. Information Services & Use 40, 177-179. https://doi.org/10.3233/ISU-200087.
Czykwin, E. (2021). Metafory w naukach społecznych. Zasadność aplikacyjna. Wy-dawnictwo Naukowe Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie.
Elrick, L.E. (2021). The ecosystem concept: a holistic approach to privacy protec-tion. International Review of Law, Computers & Technology 35(1), 24-45. https://doi.org/10.1080/13600869.2020.1784564.
European Commission [n.d.]. European Open Science Cloud – EU Node. https://open-science-cloud.ec.europa.eu/ [dostęp 12.05.2024).
GO FAIR [n.d.]. FAIR Principles. https://www.go-fair.org/fair-principles/. [dostęp: 12.05.2024].
Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytet Warszawski [b.d.]. Wirtualna Biblioteka Nauki. https://wbn.icm.edu.pl/ [dostęp: 12.05.2024].
International Federation of Library Associations and Institutions. (2019). Access and Opportunity for All. How libraries contribute to the United Nations 2030 Agen-da. https://www.ifla.org/wp-content/uploads/2019/05/assets/hq/topics/libraries-development/documents/access-and-opportunity-for-all.pdf.
Jaime, A., Osorio-Sanabria, M.A., Alcántara-Concepción T. & Barreto P.L. (2021). Mapping the open access ecosystem. The Journal of Academic Librarianship 47(5). https://doi.org/10.1016/j.acalib.2021.102436.
Ju, D. & Shen B. (2015). Library as knowledge ecosystem. Library Management 36 (4/5), 329-339. https://doi.org.10.1108/LM-08-2014-0094.
Katz, A. (2016, August 22), Copyright, Exhaustion, and the Role of Libraries in the Ecosystem of Knowledge. A Journal of Law and Policy for the Information So-ciety 81. https://ssrn.com/abstract=3024304.
Kuehn, E. F. (2022). The information ecosystem concept in information literacy: A theoretical approach and definition. Journal of the Association for Information Science and Technology, 1-10. https://doi.org/10.1002/asi.24733.
Kuehn, E. F. (2023). What Is an Information Ecosystem? Information Matters 3(2). https://informationmatters.org/2023/02/what-is-an-information-ecosystem/.
Łabno, G. (2006). Ekologia. Słownik encyklopedyczny. Wydaw. Europa, Wrocław.
Materska, K. (2021a). Infodemia w pandemii. Horyzonty Wychowania 20(55), 61-71. https://doi.org/10.35765/hw.2015.
Materska, K. (2021b). Infodemia w pandemii. W kierunku infodemiologii. An-nales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia 19, 584-601. https://doi.org/10.24917/20811861.19.36.
Materska, K. (2021c). Nauka obywatelska – innowacyjny ekosystem w nauce W W. Babik, D. Pietruch-Reizes (red.). Zarządzanie informacją i wiedzą w nauce [E-book]. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Biblioteka Jagielloń-ska. https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/285847/babik_pietruch-
rei-zes_zarzadzanie_informacja_i_komunikacja_w_nauce_2021.pdf?sequence=1&isAllowed=y.
Moore, J. (1993, May-June). Predators and prey: A new ecology of competition. Harvard Business Review. https://hbr.org/1993/05/predators-and-prey-a-new-ecology-of-competition.
Morgan, G. (1997). Obrazy organizacji. Wydaw. Naukowe PWN.
Nardi, B. A., & O’Day V. L. (2000). Information ecologies: Using technology with heart. Cambridge.
Organisation for Economic Co-operation and Development. (2017). Schools at the Crossroads of Innovation in Cities and Regions. Educational Research and Innovation, OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/9789264282766-en.
Parysek, J. (2015). Miasto w ujęciu systemowym. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1 (77), 27-53.
Pernice, I. & Hallenstein, W. (2019). Protecting the global digital information ecosystem: a practical initiative. Internet Policy Review https://policyreview.info/articles/news/protecting-global-digital-information-ecosystem-practical-initiative/1386.
Platjouw, F. M. (2016). Environmental Law and the Ecosystem Approach: Maintaining Ecological Integrity Through Consistency in Law. New York: Routledge.
Rainie, L. (2010). How libraries can survive in the new media ecosystem. https://revista.profesionaldelainformacion.com/index.php/EPI/article/view/epi.2010.may.13/21302.
Repozytorium Otwartych Danych Badawczych Uczelni Krakowskich RODBUK (2024). https://bj.uj.edu.pl/zasoby-cyfrowe/repozytorium-danych-badawczych.
Scherer, D., Byrne, K., Hahnel, M. & Valen, D. (2020). Collaborative approaches to integrate repositories within the research information ecosystem: Creating bridges for common goals. The Serials Librarian, 78(1-4), 181-190. https://doi.org/10.1080/0361526X.2020.1728169.
Skórka, S. (2022). Czy bibliotekarze będą jeszcze potrzebni? : obszary kompeten-cji przyszłych pracowników bibliotek akademickich. W Biblioteka w przestrzeni, przestrzeń w bibliotece: materiały konferencji jubileuszowej z okazji 100-lecia Biblioteki Głównej AGH, Kraków 22-23 września 2022 r., 41-53.
Skubała, P. (2015). Wokół tajemnicy życia na Ziem. Wschodni Rocznik Humani-styczny 11, 49–59.
Soumei, X. (2010), Study of knowledge ecosystem in view of knowledge network. Journal of Intelligence 29(1), 122-126. https://www.qbzz.org/OA/pdfdow.aspx?
Stańczyk, S. (2017a). Metaforycznie o samoodnawianiu ekosystemu biznesu. Management Forum 3(3), 38-44. https://doi.org/ 10.15611/mf.2017.3.06.
Stańczyk, S. (2017b). Sieć w języku ekologów organizacji. Organizacja i Kierowanie 2(176), 27-39.
Stripling, B. (2015). School libraries are essential to the library ecosystem. Educa-tion Week 33(20). https://www.edweek.org/teaching-learning/opinion-school-libraries-are-essential-to-the-library-ecosystem/2014/05.
Sułkowski, Ł (2004). Metafory w życiu organizacji, Przegląd Organizacji 6(773), 7-10. https://doi.org/10.33141/po.2004.06.01.
Sułkowski, Ł. (2011). Metafory, archetypy i paradoksy organizacji. Organizacja i Kierowanie 2(145), 55-69.
United Nations Development Programme, UNESCO (2021). Better information ecosystem. Summary report. Sparkblue consultation. Forging a path to a better in-formation ecosystem - effective governance, media, internet and peacebuilding re-sponses to disinformation. https://www.sparkblue.org/content/summary-report-better-information-ecosystem.
Walter, S. (2008). The Library as Ecosystem. Library Journal 133(16), 28-32. https://www.library journal.com/story/the-library-as-ecosystem.
Walton, P. (2015). Digital information and Value. Information 6, 733-749. https://doi.org/10.3390/info6040733.
Wandel, A. (2014). Biblioteki publiczno-uniwersyteckie we Francji. Zarządzanie Biblioteką 1(6), 95-106.
Warszawski Uniwersytet Medyczny. Biblioteka Uczelniana [b.d.]. Polska Platfor-ma Medyczna. https://biblioteka.wum.edu.pl/ppm [dostęp: 12.05.2024].
Artykuł w wersji poprawionej wpłynął do Redakcji 17 lutego 2025 r.
https://orcid.org/0000-0002-9194-380X
Afiliacja: Instytut Nauk o Kulturze Uniwersytet Śląski w Katowicach, Polska
Biogram:
Dr hab. Katarzyna Materska – profesor w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, lider Zespołu Badawczego Organizacji Wiedzy. Członek Rady Programowej CLARIN-PL (Common Language Resources & Technology Infrastructure), członek ISKO (International Society for Knowledge Organization), Polskiego Towarzystwa Informacji Naukowej oraz SBP; honorowy członek Iranian Public Libraries Advancement Association. Badaczka i nauczyciel akademicki w obszarze nauki o informacji; specjalizuje się w zagadnieniach zarządzania informacją i wiedzą, komunikacji w nauce
i problemach otwartej nauki. Posiada 10-letnie doświadczenie w pracy na stanowisku wicedyrektora oraz dyrektora biblioteki naukowej i akademickiej.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor składa oświadczenie o oryginalności przesłanego tekstu, a w umowie wydawniczej przenosi na rzecz Wydawcy nieodpłatnie majątkowe prawa autorskie w zakresie jednorazowego opublikowania dzieła.
CC BY-NC-ND 4.0 Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe
