Realizacja założeń otwartego dostępu w polskich czasopismach z zakresu bibliologii i informacji naukowej – analiza za lata 2019-2022
JOANNA BŁASIOK
https://orcid.org/0009-0006-6080-5400
Afiliacja: Politechnika Gdańska, Polska
KAMILA KOKOT-KANIKUŁA
https://orcid.org/0000-0002-3355-5198
Afiliacja: Politechnika Gdańska, Polska
Abstrakt
Teza/cel artykułu – Artykuł przedstawia wyniki czterech analiz, przeprowadzonych w latach 2019-2022, dotyczących polityk wydawniczych i praktyk redakcyjnych polskich czasopism z zakresu bibliologii i informacji naukowej. Szukano odpowiedzi na pytania: czy ich redaktorzy rozumieją zasady Open Access? Czy wykorzystują je do ustalania własnych polityk wydawniczych? Metoda – Do analizy wybrano 46 czasopism naukowych spośród 90 tytułów reprezentujących nauki bibliologiczne w bazie Arianta. Głównym źródłem informacji były strony WWW czasopism bądź wydawnictw naukowych oraz bezpośredni kontakt telefoniczny bądź mailowy z redakcjami czasopism. Wnioski – Badanie wykazało, że działania na rzecz otwartej komunikacji naukowej są szeroko wdrażane przez analizowane czasopisma – w 2022 r. aż 96% tytułów zapewniało otwarty dostęp do treści. Pomiędzy pierwszym a ostatnim badaniem, zaobserwowano zwiększenie liczby czasopism korzystających z licencji Creative Commons oraz poprawę infrastruktury.
Słowa kluczowe
Bibliotekoznawstwo; Czasopisma; Informacja naukowa; Open Access; Polityka wydawnicza; Samoarchiwizacja
Bibliografia
Archambault, É., Côté, G., Struck, B., Voorons, M. (2016). Research impact of paywalled versus open access papers. OANumbr, 1. https://www.1science.com/1numbr/.
Arianta (2005). Arianta – Naukowe i branżowe polskie czasopisma elektronicz-ne. https://arianta.pl.
Bautista-Puig, N., Lopez-Illescas, C., de Moya-Anegon, F., Guerrero-Bote, V., Moed, H.F. (2020). Do journals flipping to gold open access show an OA cita-tion or publication advantage? Scientometrics, vol. 124, iss. 3. https://doi.org/10.1007/s11192-020-03546-x Biblioteka Nauki (2021). Bibliote-ka Nauki.
Bibliotekarz Podlaski (2019). Polityka OPEN ACCESS. https://web.archive.org/web/20191117060435/http://bibliotekarzpodlaski.ksiaznicapodlaska.pl/cms/?page_id=883&lang=pl.
BPG (2020). Słownik Otwartej Nauki. Biblioteka Politechniki Gdańskiej. https://pg.edu.pl/centrum-kompetencji-otwartej-nauki/idea-otwartej-nauki/slownik-otwartej-nauki.
Brzóska, H., Danecki, K., Franczak, M., Grabowska, K., Haratyk, P., Kalinowska, A., Moraczewska, M., Nowak, P., Paleczna, D., Rozkosz, E., Rybicka, K., Stunża, G., Szkodzińska, D., Szuflita, M., Śliwowski, K., Tarkowski, A., Wil-kowski, M. (2013). Wolne licencje w nauce. Instrukcja Biblioteka Otwartej Nauki.
https://depot.ceon.pl/handle/123456789/1938.
CC Polska (2020). Poznaj licencje Creative Commons. Creative Commons Polska. https://creativecommons.pl/poznaj-licencje-creative-commons/.
cOAlition S (2019). Accelerating the transition to full and immediate Open Ac-cess to scientific publications. cOAlition S. https://www.coalition-s.org/wp-content/uploads/PlanS_Principles_and_Implementation_310519.pdf.
Czasopismo ZNiO (2020). https://ossolineum.pl/index.php/czasopismo-znio/.
DOAJ (2020). Application form. Directory of Open Access Journals. https://doaj.org/application/new>.
Lewis, C.L. (2018). The Open Access Citation Advantage: Does It Exist and What Does It Mean for Libraries? Information Technology and Libraries, vol. 37(3). https://doi.org/10.6017/ital.v37i3.10604.
Matysek, A. (2015). Publikowanie czasopism otwartych z wykorzystaniem opro-gramowania open source. Nowa Biblioteka, nr 1(16). http://www.nowabiblioteka.us.edu.pl/archiwum/2015_1/Matysek.pdf.
MNiSW (2018). Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce – Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. (Dz. U. 2018 poz. 1668). Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20180001668.
MNiSW (2019a). Nowe, rozszerzone wykazy czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych oraz wydaw-nictw monografii naukowych. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. https://www.gov.pl/web/nauka/nowe-rozszerzone-wykazy-czasopism-naukowych-i-recenzowanych-materialow-z-konferencji-miedzynarodowych-oraz-wydawnictw-monografii-naukowych.
MNiSW (2019b). WYKAZ czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych wraz z przypisaną liczbą punktów. Mini-sterstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. https://www.gov.pl/attachment/18cceb47-a74e-4593-9866-a8062e5f3d74.
MNiSW (2020a). Informacja w sprawie wyników konkursu ogłoszonego w ramach programu „Wsparcie dla czasopism naukowych”. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. https://www.gov.pl/web/nauka/informacja-w-sprawie-wynikow-konkursu-ogloszonego-w-ramach-programu-wsparcie-dla-czasopism-naukowych.
MNISW (2020b). Lista projektów zakwalifikowanych do finansowania w ramach programu „Wsparcie dla czasopism naukowych”. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. https://www.gov.pl/attachment/249d85ef-f073-4242-b616-5d125f6d7a47.
MNiSW (2020c). Obwieszczenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 2 stycznia 2020 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Mi-nistra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie pomocy de minimis w ramach programu „Wsparcie dla czasopism naukowych” (Dz.U. 2020 poz. 94). Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego; http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20200000094.
MNiSW (2020d). Obwieszczenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lutego 2020 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie sporządzania wykazów wydawnictw monografii naukowych oraz czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych (Dz.U. 2020 poz. 349). Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20200000349.
MNiSW (2021a). Komunikat Ministra Edukacji i Nauki z dnia 18 lutego 2021 r. o zmianie i sprostowaniu komunikatu w sprawie wykazu czasopism nauko-wych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych. Mini-sterstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/zmiana-i-sprostowanie-komunikatu-ministra-edukacji-i-nauki-z-dnia-9-lutego-2021-r-w-sprawie-wykazu-czasopism-naukowych-i-recenzowanych-materialow-z-konferencji-miedzynarodowych.
MNiSW (2021b). Komunikat Ministra Edukacji i Nauki z dnia 21 grudnia 2021 r. o zmianie i sprostowaniu komunikatu w sprawie wykazu czasopism nauko-wych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych. Mini-sterstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/komunikat-ministra-edukacji-i-nauki-z-dnia-21-grudnia-2021-r-o-zmianie-i-sprostowaniu-komunikatu-w-sprawie-wykazu-czasopism-naukowych-i-recenzowanych-materialow-z-konferencji-miedzynarodowych.
MNiSW (2023). Komunikat Ministra Edukacji i Nauki z dnia 17 lipca 2023 r. w sprawie wykazu czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyż-szego. https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/komunikat-ministra-edukacji-i-nauki-z-dnia-17-lipca-2023-r-w-sprawie-wykazu-czasopism-naukowych-i-recenzowanych-materialow-z-konferencji-miedzynarodowych.
MOST Wiedzy (2020a). Baza gromadząca informacje o politykach wydawni-czych polskich czasopism naukowych. https://mostwiedzy.pl/pl/magazine/catalog?char=&byTitle=asc&mpoint%5Bfrom%5D=&mpoint%5Bto%5D=&score%5Bfrom%5D=&score%5Bto%5D=&pp=yes.
MOST Wiedzy (2020b). MOST Wiedzy – portal z wiedzą dla Ciebie. https://mostwiedzy.pl/pl/.
Nahotko, M. (2007). Wpływ Open Access na poziom cytowań publikacji. W: IV Ogólnopolska Konferencja EBIB Internet w bibliotekach Open Access. Toruń, 7-8 grudnia 2007 roku. http://www.ebib.pl/publikacje/matkonf/mat18/nahotko.php.
Niezgódka, M., red. (2011). Wdrożenie i promocja otwartego dostępu do treści naukowych i edukacyjnych: praktyki światowe a specyfika polska : przewi-dywane koszty, narzędzia, zalety i wady. Warszawa. https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/1545/20120208_EKSPERTYZA__OA__ICM.pdf?sequence=1&isAllowed=y.
Nowak, P. (2009). „Samopublikowanie”: stara metoda – nowy sens w dobie e-science. Biblioteka, nr 13 (22). https://doi.org/10.14746/b.2009.13.5.
Piwowar, H., Priem, J., Larivière, V., Alperin, J.P., Matthias, L., Norlander, B., Farley, A., West, J., Haustein, S. (2018). The state of OA: a large-scale analysis of the prevalence and impact of Open Access articles. PeerJ, 6:e437. http://dx.doi.org/10.7717/peerj.4375.
PTINT (2019) Oświadczenie Autora (Współautora) artykułu, Polskie Towarzy-stwo Informacji Naukowej. https://www.ptin.us.edu.pl/ptint_oswiadczenie_autora.docx.
Wałek, A.; Kokot, K. (2020). Untying a tight knot – Database of Copyright and Open Access Self-Archiving Policies of Polish Scientific Journals. https://doi.org/10.5281/zenodo.4018894.
https://orcid.org/0009-0006-6080-5400
Afiliacja: Politechnika Gdańska, Polska
Biogram:
Joanna Błasiok pracuje w Bibliotece Politechniki Gdańskiej w Sekcji Obsługi Czytelnika na stanowisku starszego bibliotekarza. Ukończyła studia na kierunku Informacja Naukowa i Bibliotekoznawstwo na Uniwersytecie Wrocławskim – specjalność: biblioteki cyfrowe. W latach 2017-2024 zajmowała się problematyką prawa autorskiego w kontekście publikowania pełnych tekstów w Repozytorium Open Access, będącym częścią platformy MOST Wiedzy.
https://orcid.org/0000-0002-3355-5198
Afiliacja: Politechnika Gdańska, Polska
Biogram:
Kamila Kokot-Kanikuła pracuje w Bibliotece Politechniki Gdańskiej w Sekcji Budowy Zbiorów Cyfrowych i Multimedialnych na stanowisku starszego bibliotekarza. Jest absolwentką Instytutu Historycznego oraz Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa na Uniwersytecie Wrocławskim. Główne kierunki zainteresowań to starodruki, biblioteki cyfrowe, repozytoria instytucjonalne, Otwarte Zasoby Edukacyjne, Open Access i Open Data. W bibliotece pracuje na rzecz Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej i współtworzy bazę polityk wydawniczych polskich czasopism naukowych znajdującą się na platformie MOST Wiedzy. Od kwietnia 2019 r. jest członkiem międzynarodowego zespołu ds. promocji Otwartych Zasobów Edukacyjnych: European Network of Open Education Librarians. W lipcu 2024 r. dołączyła do zespołu wolontariuszy w bazie Directory of Open Access Journals (DOAJ), jako Associate Editor. Jej głównym celem jako bibliotekarki i trenerki jest wspieranie społeczności akademickiej w efektywnym znajdowaniu takich źródeł naukowych, które ułatwiają prowadzenie wartościowych i rzetelnych badań.
Autor składa oświadczenie o oryginalności przesłanego tekstu, a w umowie wydawniczej przenosi na rzecz Wydawcy nieodpłatnie majątkowe prawa autorskie w zakresie jednorazowego opublikowania dzieła.
CC BY-NC-ND 4.0 Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe
